Tο χωριό Λεοντάρι του Δήμου Αλιάρτου Θεσπιέων, δεσπόζει λόφου, στους ανατολικούς πρόποδες του Ελικώνα και απέναντι του Κιθαιρώνα. Χωρίζεται με τις ιστορικές Θεσπιές, τις οποίες έχει στα δυτικά του με μικρή κοιλάδα, απέχει δε από την Θήβα που βρίσκεται προς τα ανατολικά του περίπου 15 χιλ. και από τα Βάγια που βρίσκονται προς το βορρά του μόλις 2 χιλιόμετρα
Η έκταση του είναι περίπου 16 τ.χιλ. από τα οποία καλλιεργήσιμη γη είναι τα 11 τ.χιλ. και βοσκότοποι τα 3 τ.χιλιόμετρα. Το υψόμετρο του είναι περίπου 380 μέτρα .Το κλίμα είναι εύκρατο και υγιεινό με κύριο χαρακτηριστικό τους πολλούς αέρηδες γι’ αυτό είναι και πολύ ξηρό.
Ο πληθυσμός του ήταν το 1851, 266 κατ (οικογ. 58 ) την ίδια χρονιά το Αρχοντίκι αναφέρεται ξεχωριστά με 23 κατ. ( οικογ. 9),το 1928 με 961 κατ., στην απογραφή του 1936 είχε 1200 κατ. ( οικογ. 185 ), το 1940 είχε νόμιμο πληθυσμό 1153 κατ. πραγματικό 982, το 1951 είχε νόμιμο πληθυσμό 1116 κατ. πραγματικό 1019, το 1961 είχε νόμιμο πληθυσμό 1292 κατ. πραγματικό 1116 κατ., το 1971 είχε νόμιμο πληθυσμό 1233 κατ. πραγματικό 1002 κατ., το 1981 είχε νόμιμο πληθυσμό 1362 κατ. πραγματικό 1016 κατ., το 1991 είχε 1587 κατ. και μόνιμους κατοίκους περί τους 850. Τέλος στην απογραφή του 2001 είχε 1036 κατ και μόνιμους κατοίκους περίπου τους 700.
Η ονομασία Κασκαβέλι
Το χωριό εδώ και πολλούς αιώνες στέκει πάνω σε λόφο που βρίσκεται βόρεια του ποταμού Καναβάρι ή Θέσπι, στις όχθες του οποίου βρίσκονταν οι αρχαίες Θεσπιές και σε απόσταση μόλις 1100 μέτρων.
Ο πρώτος οικισμός που ξέρουμε ότι βρίσκεται στο λόφο , είναι στα τέλη του 15ου αιώνα αρχές 16ου , με το όνομα Zogra Kobil (Ζόγρα Κομπίλ), με αριθμό οικογενειών περίπου τις 30. Την ίδια εποχή υπάρχει και ο οικισμός Zogra Martin που ταυτίζεται με το χωριό Ζαγαράς και μετέπειτα Ευαγγελίστρια , δηλαδή το πρόσημο Zogra σημαίνει τον τόπο που είναι ο Ζαγαράς (γνωστή κορυφή του βουνού Ελικώνα) και το Kobil πιθανόν το όνομα του φύλαρχου της περιοχής.
Αποτελείται κυρίως από Αρβανίτες, Χριστιανούς του Ορθοδόξου δόγματος, οι οποίοι εγκαθίστανται στην ευρύτερη περιοχή της Θήβας από το 1393 μ.Χ., με πρωτοβουλία του επιδέξιου φλωρεντινού τραπεζίτη και τυχοδιώκτη Nerio I Acciauoli (Νέριο Ατζαγιόλι) που κυριαρχούσε την περιοχή. Ο φλωρεντινός τραπεζικός οίκος των Ατζαγιόλι , με το άφθονο χρήμα που διέθετε και υπό την καθοδήγηση του Νέριο την άνοιξη του 1379 μ.Χ. καταλαμβάνει τη Θήβα και διαχειρίζεται έκτοτε του πόρους της περιοχής επωφελεία τους, έως την τουρκοκρατία.
Επίσης την ίδια εποχή επιβεβαιώνεται η ύπαρξη του οικισμού Archontitsa Bala (Αρχοντίτσα Μπάλα) σε υψόμετρο 200 μέτρα και με περίπου 30 οικογένειες, κυρίως από Αρβανίτες. Είναι το γνωστό Αρχοντίκι, που κατοικήθηκε μέχρι και την δεκαετία του 50. Οι κάτοικοι του σιγά–σιγά εγκαταστάθηκαν όλοι στο χωριό Λεοντάρι.
Με το πέρασμα του χρόνου το Κομπίλι έγινε Κοσκομπίλι / Κασκαβέλι. Για την πρώτη ονομασία του χωριού σε Κασκαβέλι υπάρχουν δύο ακόμη εκδοχές. Οι δύο παρακάτω εκδοχές είναι η προφορική παράδοση του χωριού, που μεταφερόταν από γενιά σε γενιά.
Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, κατά την Τουρκοκρατία κάποιος Τούρκος διοικητής ονομαζόταν Βελλής. Δύο αδελφοί του χωριού, καλοί σκοπευτές, λόγω της σκληρότητας του επιχείρησαν να τον σκοτώσουν . Σε ενέδρα που του έστησαν τον πυροβόλησαν ανεπιτυχώς στην κάσκα (καπέλο) του . Η φρουρά του Βελλή τον έναν δολοφόνησε επί τόπου, ο άλλος δε διέφυγε και αργότερα μετοίκησε στην Εύβοια όπου μέχρι και σήμερα οι απόγονοι τους ονομάζονται Κασκαβελιώτες. Από τότε το χωριό ονομάζεται Κασκαβέλι δηλ. κάσκα + Βελλής = Κασκαβέλι.
Η δεύτερη εκδοχή που είναι και η πιθανότερη, είναι ότι η λέξη Κασκαβέλι, είναι λείψανο της φραγκικής δεσποτείας και παραφθορά της λέξεως κασκαβάλλι (ιταλικά cacio cavallo), που σημαίνει σκληρό τυρί (κεφαλοτύρι), που παρασκευαζόταν στην περιοχή από μείγμα πρόβειου και αγελαδινού γάλακτος. Την ύπαρξη στην περιοχή πολλών προβάτων αποδεικνύει και η λέξη προβίγκα (όπως λέγεται κάποιος τόπος του χωριού) που σημαίνει χώρος συγκέντρωσης προβάτων, καθώς και οι πολλοί βοσκότοποι της περιοχής .
Η ονομασία Λεοντάρι και το Πολυάνδριο
Ονομάσθηκε το χωριό ΛΕΟΝΤΑΡΙ διότι ακριβώς κάτω από το χωριό, στη θέση Βαρικό, βρέθηκε άγαλμα λιονταριού η ιστορία του οποίου έχει ως εξής: Το έβδομο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου (424 π.Χ.) οι Αθηναίοι με στρατηγό τον Ιπποκράτη είχαν καταλάβει το βοιωτικό ιερό του Δηλίου Απόλλωνα, γνωστό ως Δήλιο, που βρισκόταν στο χώρο του σημερινού Δήλεσι. Εκεί δέχτηκαν την επίθεση των Βοιωτών με αρχηγό τον βοιωτάρχη Παγώνδα και νικήθηκαν με μεγάλες απώλειες. Χίλιοι περίπου ήταν οι Αθηναίοι νεκροί, καθώς και ο στρατηγός Ιπποκράτης, πεντακόσιοι περίπου οι Βοιωτοί.
Στη μάχη του Δηλίου το 424 π.Χ., οι Θεσπιές είχαν τους πιο πολλούς νεκρούς από κάθε άλλη βοιωτική πόλη. Έφτιαξαν λοιπόν ένα πολυάνδριο για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Το πολυάνδριο ανακαλύπτει ο αρχαιολόγος Π. Σταματάκης, το 1882 σε ανασκαφή που κάνει στην περιοχή. Ήταν δε ένας χτιστός περίβολος σε σχήμα ορθογωνίου, με διαστάσεις 32*23 μ., μέσα στον οποίο είχε γίνει ομαδική ταφή. Στο βόρειο τοίχο του περιβόλου και πάνω σε πώρινο βάθρο (το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα) είχε τοποθετηθεί άγαλμα λεονταριού, μήκους περίπου τριών μέτρων, που κοίταζε προς βορρά. Κατά την ανασκαφή του 1882 βρέθηκε μόνο ο κορμός του λιονταριού, που σώζεται στο Μουσείο της Θήβας. Μπροστά από το λεοντάρι και σε μικρή απόσταση περίπου 2 μ., ο Σταματάκης βρήκε 8 λίθινες πλάκες στήλες, όπου ήταν γραμμένα πάνω τους 94 ονόματα, σε μία άλλη ένατη λίθινη πλάκα ήταν γραμμένα άλλα 7 ονόματα (σύνολο 101 ονόματα). Λίγο βορειότερα από την γραμμή των στηλών βρήκε λιθόστρωτο αρχαίο δρόμο, παράλληλο προς το βόρειο τμήμα του περιβόλου. Οι νεκροί της μάχης του Δηλίου είχαν αποτεθεί και καεί μέσα στον χτιστό περίβολο, πίσω από το λεοντάρι, τα κτερίσματα ήταν αγγεία του 5ου αιώνα, ειδώλια στλεγγίδες από σίδηρο ή μπρούντζο και μαχαίρια.
Το 1933 επί προεδρίας Νικολάου Αναστασίου έγινε προσπάθεια αναστυλώσεως του μνημείου, αλλά δυστυχώς για τον τόπο δεν τελεσφόρησε.
ellinika-xwria.blogspot.com
2018 –Δείτε τον Αρβανίτικο Γάμο στο Λεοντάρι
