Χιλιάδες ναοί φέρουν τα ονόματά τους, εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί τους τιμούν κάθε χρόνο, ενώ η δράση τους αποτελεί σύμβολο μιας εποχής που η εξουσία δεν εχθρευόταν την πίστη, αλλά την αγκάλιασε.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά στις 21 Μαΐου δύο πρόσωπα-σταθμούς για την ιστορία του Χριστιανισμού: τον Μέγα Κωνσταντίνο και τη μητέρα του, την Αγία Ελένη.
Δεν είναι τυχαίο πως φέρουν τον σπάνιο τίτλο των Ισαποστόλων – μια αναγνώριση για εκείνους που προσέφεραν στο έργο της Εκκλησίας όσο και οι ίδιοι οι Απόστολοι.
Ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας
Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε γύρω στο 272 μ.Χ. στη Ναϊσό της Μοισίας (σημερινή Νις της Σερβίας), γιος του Ρωμαίου στρατηγού Κωνστάντιου Χλωρού και της Ελένης. Ανέβηκε με γρήγορους ρυθμούς στην αυτοκρατορική ιεραρχία και το 306 μ.Χ. ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στη Γαλατία. Η Ρώμη όμως ήταν ακόμα διαιρεμένη – και ο ίδιος έπρεπε να επιβληθεί με τη δύναμη των όπλων.
Η πιο καθοριστική στιγμή ήρθε το 312, λίγο πριν από τη μάχη στη Μουλβία Γέφυρα, έξω από τη Ρώμη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ευσέβιο, ο Κωνσταντίνος είδε ένα φωτεινό σταυρό στον ουρανό και τη φράση «ἐν τούτῳ νίκα». Θεωρώντας το θεϊκό σημάδι, έδωσε εντολή να ζωγραφιστεί ο σταυρός στις ασπίδες των στρατιωτών του. Η νίκη του άλλαξε για πάντα την ιστορία.
Έναν χρόνο αργότερα, με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313), κατοχυρώνεται για πρώτη φορά η θρησκευτική ελευθερία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τερματίζονται οι διωγμοί κατά των Χριστιανών. Ο Κωνσταντίνος δεν ασπάστηκε απλώς τη νέα πίστη – την ενίσχυσε έμπρακτα: χρηματοδότησε ναούς, προστάτευσε τον κλήρο, στήριξε τις εκκλησιαστικές δομές.
Το 325 συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια, η οποία όρισε το Σύμβολο της Πίστεως και καταδίκασε την αίρεση του Αρείου. Λίγο πριν πεθάνει, βαπτίστηκε Χριστιανός – μια πράξη που σφράγισε την προσωπική του μετάβαση από την ειδωλολατρία στο φως της νέας πίστης.
Η Αγία Ελένη και το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους
Η μητέρα του Κωνσταντίνου, Ελένη, προερχόταν από ταπεινή καταγωγή. Αν και απομακρύνθηκε από τον Κωνστάντιο για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, διατήρησε βαθύ δεσμό με τον γιο της, ο οποίος την τίμησε με τον τίτλο της «Αυγούστας».
Σε προχωρημένη ηλικία ταξίδεψε στους Αγίους Τόπους, όπου αναζήτησε τα ίχνη του Πάθους του Χριστού. Σύμφωνα με την παράδοση, κατάφερε να εντοπίσει τον Τίμιο Σταυρό με τη βοήθεια ενός Ιουδαίου ονόματι Ιούδα, ο οποίος βαπτίστηκε και έλαβε το όνομα Κυριακός. Ο σταυρός ταυτοποιήθηκε μέσω θαύματος: με την επαφή του, μια νεκρή γυναίκα επέστρεψε στη ζωή.
Η Ελένη δεν αρκέστηκε στο θαύμα. Ανέγειρε ναούς στους ιερότερους τόπους της χριστιανικής πίστης – στον Πανάγιο Τάφο, στη Βηθλεέμ, στο Όρος των Ελαιών. Έτσι, διαμόρφωσε την ιερή γεωγραφία της Εκκλησίας και κατέστησε τους Αγίους Τόπους προσβάσιμους στους πιστούς.
Ισαπόστολοι στην πράξη
Ο τίτλος των Ισαποστόλων δεν είναι τιμητικός τύπος. Είναι ουσιαστικός χαρακτηρισμός για ανθρώπους που στήριξαν τον Χριστιανισμό με τέτοιο τρόπο ώστε να μεταμορφώσουν τον κόσμο γύρω τους.
Ο Κωνσταντίνος άλλαξε τη μοίρα της Εκκλησίας – από καταδιωκόμενη πίστη, την ενσωμάτωσε στον πυρήνα της αυτοκρατορικής ταυτότητας. Με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης έθεσε τα θεμέλια ενός νέου κόσμου: του χριστιανικού ρωμαϊκού κράτους. Η μητέρα του, από την πλευρά της, προσέφερε στους πιστούς απτά τεκμήρια της πίστης, διασώζοντας ιερά κειμήλια και τόπους.
