Σχολική εκπαίδευση, αξίες και νοηματοδότηση του βίου
Γράφει ο Σπύρος Βαζούρας, εκπαιδευτικός –
υπεύθυνος οργανωτικού Ν.Τ. ΑΔΕΔΥ Βοιωτίας
Με αφορμή την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς που αναμένεται σε λίγες μέρες, η γραφή τούτη αφιερώνεται στο μάχιμο Δάσκαλο της σχολικής τάξης που κρατά, σήμερα, όρθιο το Δημόσιο Σχολείο, που δεν μεταδίδει μόνο χρηστικές πληροφορίες και γνώσεις στη νέα γενιά, αλλά με βιωματικό ήθος, προσωπική ευθύνη και παιδαγωγική ελευθερία παρέχει στους μαθητές του δυνατότητες επίγνωσης και νοηματοδότησης του βίου.
Μια σημαντική διάκριση των πληροφοριών και των γνώσεων, των εννοιών και των οντοτήτων βασίζεται στο κριτήριο της «φύσης» της αξίας τους, δηλαδή αν αυτές έχουν μια εγγενή, εσωτερική και έμφυτη αξία ή έχουν μια εργαλειακή, λειτουργική και χρηστική αξία. Κάθε εκπαιδευτικό σύστημα έχοντας συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση καθορίζει τον ρόλο του και τη λειτουργία του πάνω σε αυτόν τον διπολικό άξονα. Καμιά εκπαιδευτική πολιτική δεν νοείται ως άχρωμη, άγευστη και άοσμη πολιτικά, καθώς αποτελεί βασικό κοινωνικό μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας.
Στη σχολική ζωή και εκπαίδευση, οι εγγενείς αξίες είναι εκείνες που συμβάλλουν δημιουργικά στην ανάπτυξη της κοινής ιστορικής και πολιτισμικής αφήγησης αλλά και της συνέχειας, καθώς μπορούν να αντλούν από τη δεξαμενή της συλλογικής μνήμης. Οι αξίες αυτές είναι μη εργαλειακές και συνεπώς μη μετρήσιμες. Από την άλλη πλευρά, οι εργαλειακές και περισσότερο χρηστικές αξίες συνδέονται τις περισσότερες φορές και προάγουν, ανεπίγνωστα ή μη, την μονοκαλλιέργεια της εξειδίκευσης, την αποσπασματικότητα και την κατασκευή μιας κατακερματισμένης και συνεπώς περισσότερο χειραγωγήσιμης ταυτότητας.
Τα σχολικά προγράμματα σπουδών έχουν υποστεί – στα πλαίσια ποικιλώνυμων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, κατά τη διάρκεια του ύστερου μεταπολιτευτικού κύκλου – σημαντικές επιρροές σηματοδοτώντας έναν χρηστικό και εργαλειακό προσανατολισμό. Την ίδια στιγμή η εκπαιδευτική πολιτική συναινεί στην κατεύθυνση της αποδόμησης του σαφούς και του συγκεκριμένου, δημιουργώντας – υπό την καθοδήγηση θρυμματισμένων επιστημονικών και ακαδημαϊκών ελίτ – ευνοϊκές συνθήκες για τον ατομικισμό, το μηδενισμό, την Εκπαίδευση της Αμάθειας και την απονοηματοδότηση του βίου. Ιδιαιτέρως αποκαλυπτικά είναι τα αποτελέσματα της εκπαιδευτικής πολιτικής και της σχολικής εκπαίδευσης όπως καταγράφονται με τις κραυγαλέες αδυναμίες των μαθητών τόσο στην προφορική όσο και στη γραπτή έκφρασή τους με λεξιπενία και σωρεία γλωσσικών λαθών.
Άλλα στοιχεία της εκπαιδευτικής πολιτικής τα οποία αποδυναμώνουν την ποιότητα της σχολικής εκπαίδευσης είναι η ασυμβατότητα διδακτικής ύλης και διδακτικού χρόνου, η πολυδιάσπαση της γνωστικής προσπάθειας, η γενικόλογη και διευρυμένη μαθησιακή στοχοθεσία, οι αστοχίες των σχολικών βιβλίων, η εμμονή σε μετρήσιμους και ποσοτικούς δείκτες μέσω ενός παρεξηγημένου θετικισμού και η έξαρση του δικαιωματισμού απέναντι στο δημοκρατικό σχολείο της συμμετοχής και της ευθύνης. Τα εύηχα επικοινωνιακά λεκτικά σχήματα περί διαθεματικότητας, ανάπτυξης μεταγνωστικών ικανοτήτων και κριτικής σκέψης, αγνοούν επιμελώς, ότι μόνο μαθαίνοντας κάποιος συγκεκριμένα πράγματα μπορεί τελικά «να μαθαίνει πως να μαθαίνει» και ότι για να αναπτύξει ένας μαθητής κριτική σκέψη και ικανότητα, αυτό προϋποθέτει στέρεες γνώσεις, κοπιαστική μελέτη και μαθητεία.
Αποτελεί πρόσθετη συνέπεια και ιδιομορφία η ευρεία κοινωνική αποδοχή της ημιμάθειας ως κανονικότητας. Ενδεικτικό παράδειγμα συνιστά η πρόσφατη αντιφατική πολιτική συμπεριφορά από όλους εκείνους που φαντασιώνονται ότι μπορούν, σε κάποιο απογευματινό διάλειμμα της θερινής τους ραστώνης, να εκφράσουν ανέξοδα την αντίθεσή τους σε μια πολιτική γενοκτονίας, χρησιμοποιώντας το απολύτως γενοκτονικό σύνθημα «from the river to the sea» της άλλης πλευράς.
Στην πραγματικότητα, σταδιακά και συστηματικά, δημιουργείται ένα «γνωστικό» και «αξιακό» υπέδαφος που υπονομεύει την αναγνώριση ταυτοτικών ιστορικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών, την επίγνωση και τη νοηματοδότηση του βίου, τη δημιουργική σύνθεση και τις μορφές συλλογικότητας και τελικά την ίδια τη δυνατότητα της χώρας για έναν αυτόνομο εκσυγχρονισμό της παράδοσης που διαθέτει και ο οποίος αποτελεί τον απαραίτητο όρο για την εθνική μας επιβίωση, ως ιστορικό συλλογικό υποκείμενο στο μέλλον. Η ευθύνη της εκπαιδευτικής κοινότητας είναι σημαντική και οφείλουμε να την αναλάβουμε όπου απαιτηθεί, σε προσωπικό και σε κάθε άλλο πεδίο.
