Η θαρραλέα επιχείρηση του Στράτου Παπουτσάκη στον Άη Στράτη και η μεταφορά των εξορίστων στο Άγιο Όρος
Στα χρόνια της Κατοχής έγιναν πολλές αντιστασιακές ενέργειες που προκαλούν θαυμασμό και δέος. Ορισμένες από αυτές είναι γνωστές, άλλες όμως δεν ήρθαν ποτέ στη δημοσιότητα ή δεν έλαβαν τη δημοσιότητα που έπρεπε.
Μία από αυτές, είναι και η απελευθέρωση 62 πολιτικών εξορίστων, κομμουνιστών στη συντριπτική τους πλειοψηφία, από τον Άγιο Ευστράτιο (Άη Στράτη) όπου βρίσκονταν «σταλμένοι» από το καθεστώς Μεταξά (4 Αυγούστου 1936). Ο γενναίος έμπορος και ιδιοκτήτης δύο καϊκιών Στράτος Παπουτσάκης απελευθέρωσε όλους αυτούς, ακριβώς πριν από 80 χρόνια, στις 16 Ιουλίου 1943, εκμεταλλευόμενος ένα μικρό χρονικό διάστημα που δεν υπήρχε εχθρική φρουρά στον Άη Στράτη. Όλα τα στοιχεία που θα παραθέσουμε, δημοσιεύονται εκτενώς για πρώτη φορά και προέρχονται από τον γιο του Στράτου Παπουτσάκη, κύριο Χάρη Παπουτσάκη, δικηγόρο Αθηνών, που είχε την ευγενή καλοσύνη να τα θέσει στη διάθεσή μας.
Μέχρι σήμερα είχε επικρατήσει η άποψη ότι η απελευθέρωση των εξορίστων έγινε αποκλειστικά με ενέργειες του ΕΛΑΝ (ναυτικού του ΕΑΜ). Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική και επαληθεύεται και από έγγραφες μαρτυρίες διασωθέντων…
Ποιος ήταν ο Ευστράτιος (Στράτος) Παπουτσάκης;
Ο Ευστράτιος (Στράτος) Παπουτσάκης, γιος του Χαραλάμπου και της Ανθίππης γεννήθηκε το 1908 στην Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς) από γονείς Αϊβαλιώτες (τις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας) που είχαν εγκατασταθεί στη θρακική πόλη το 1900.
Τον Απρίλιο του 1941, όταν έσπασε η Γραμμή Μεταξά στο Ρούπελ και τη Ροδόπη (Νυμφαία), οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι μπήκαν στην Ελλάδα, ο Παπουτσάκης μαζί με τη μητέρα του και τα αδέλφια του Αντώνιο και Χαρίκλεια με τις οικογένειές τους και τον μικρότερο αδελφό του Ευάγγελο (Βαγγέλη) εγκαταστάθηκαν στο Κάστρο (σημερινή Μύρινα) της Λήμνου. Μαζί τους είχαν και τα πλεούμενά τους: δύο καΐκια των 850 τόνων με ντιζελοκινιτήρες, τον «Άγιο Σπυρίδωνα» και την «Ευδοκία».
Από το Κάστρο, ο Στράτος σαν έμπορος έπαιρνε άδεια από το τοπικό Λιμεναρχείο, στο οποίο ενεργούσαν σαν Λιμενικοί Αυστριακοί αξιωματικοί για να κάνει εμπόριο, κυρίως τροφίμων, από τη Λήμνο ως τα νησιά στη μέση του Αιγαίου και τη Χαλκιδική, όχι όμως στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη που ήταν βουλγαροκρατούμενες και ο ίδιος ο Παπουτσάκης ήταν επικηρυγμένος.
Η αντιστασιακή δράση του Στράτου Παπουτσάκη
Σημειώνουμε εδώ ότι σε όλα τα νησιά του Αιγαίου υπήρχαν ιταλικές φρουρές, εκτός από τη Λήμνο (λόγω της γειτνίασής της με τα Δαρδανέλια), τη Μήλο και την Κρήτη. Όταν λοιπόν στα τέλη Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο, ο Στράτος Παπουτσάκης εντάχθηκε στις τάξεις του Ε.Α.Μ. Παράλληλα, τον Σεπτέμβριο του 1941 εντάχθηκε και στη «FORCE 133», αντιστασιακή οργάνωση που δρούσε κυρίως στο Αιγαίο, καθοδηγούμενη από τους Βρετανούς του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στην Αίγυπτο.
Η Οργάνωση ήταν επιπέδου Ταξιαρχίας με κομάντος, δολιοφθορές, κατασκοπεία των κατακτητών, υποβρύχια και φυγαδεύσεις πολιτικών και στρατιωτικών προς τη Μέση Ανατολή. Ο Στράτος Παπουτσάκης, που είχε και δίπλωμα καπετάνιου, έκανε εμπόριο με τα δύο καράβια του και παράλληλα παρατηρούσε τις γερμανικές και ιταλικές νηοπομπές.
Μέσω ασυρμάτων, επικοινωνούσε με άνδρες που κρύβονταν στα μαντριά των βουνών της Λήμνου και έστελνε πληροφορίες στη Μέση Ανατολή, αλλά και τα συμμαχικά υποβρύχια που βρίσκονταν στην περιοχή του ΒΑ Αιγαίου, από τα οποία γίνονταν καταδρομικές επιχειρήσεις προς τα γερμανικά και ιταλικά πλοία. Επίσης, πολλές φορές φυγάδευσε με τα καράβια του αρκετούς Έλληνες και ξένους στρατιωτικούς προς τα μικρασιατικά παράλια.
Ο χειμώνας του 1942-43 ήταν πολύ βαρύς. Ο Στράτος Παπουτσάκης ανέλαβε την αποστολή να εφοδιάζει με τρόφιμα και φάρμακα τους εξόριστους στον Άη Στράτη, τα οποία παραλάμβανε από τη Μητρόπολη Λέσβου και τον Μητροπολίτη Ιάκωβο στον οποίο στέλνονταν από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Ο Στράτος με τα καράβια του έκανε τουλάχιστον 3-4 μεταφορές τροφίμων και φαρμάκων προς τους εξόριστους τον χειμώνα του 1942-43 και την άνοιξη του 1943.
Ιδιαίτερα τα φάρμακα ήταν πολύτιμα και απολύτως αναγκαία για τους εξόριστους, καθώς αρκετοί από αυτούς ήταν άρρωστοι ή υπερήλικες. Η ιταλική φρουρά αδιαφορούσε για την υγεία τους, ενώ και οι λιγοστοί Έλληνες Χωροφύλακες του Άη Στράτη αδυνατούσαν να τους βοηθήσουν. Η τελευταία αποστολή του Στράτου Παπουτσάκη με τρόφιμα και φάρμακα έγινε στις 15 Ιουνίου 1943.
Πώς έγινε η απελευθέρωση των εξορίστων του Άη-Στράτη;
Στις 9 Ιουλίου 1943, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί αποβιβάστηκαν στη Σικελία, με επικεφαλής τους Πάτον και Μοντγκόμερι. Οι Σύμμαχοι κατευθύνθηκαν προς τη Ρώμη, ο Μουσολίνι εγκαταλείφθηκε απ’ όλους (στις 24/7/1943 συνελήφθη από τους ίδιους τους Ιταλούς) και η ιταλική φρουρά του Άη Στράτη θα αποχωρούσε.
Το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής σε συνεργασία με την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση έμαθε ότι οι εξόριστοι του Άη Στράτη θα έμεναν αφρούρητοι για δύο μέρες, μετά τη φυγή των Ιταλών και ότι οι Γερμανοί ετοίμαζαν απόσπασμα για να στείλουν από τη Λήμνο στο νησί, προκειμένου να εκτελέσει τους αιχμαλώτους ή να τους μεταφέρει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Στις 15 Ιουλίου 1943 ο Στράτος Παπουτσάκης βρισκόταν με το καράβι του «Άγιος Σπυρίδωνας» στο Κάστρο της Λήμνου. Ειδοποιήθηκε μέσω ασυρμάτου που βρισκόταν στα βουνά της Λήμνου, από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής να πάει στον Άη Στράτη,να παραλάβει όσους εξόριστους βρίσκονταν εκεί και να τους μεταφέρει στο Άγιο Όρος.
Αμέσως με πλήρωμα τεσσάρων ακόμα ανδρών, τον καπετάνιο, έναν μηχανικό και δύο ναύτες συνοδούς, εφοδιάστηκαν με δύο αυτόματα, τέσσερα πιστόλια και οχτώ χειροβομβίδες. Παράλληλα φόρτωσαν τον «Άγιο Σπυρίδωνα» με αχυρόμπαλες τις οποίες έβαλαν περιμετρικά στις κουπαστές και τις σκέπασαν με καραβόπανο.
Το απόγευμα της 16ης Ιουλίου 1943 απέπλευσαν, με την άδεια των Αυστριακών Λιμενικών (τους οποίους ο Στράτος είχε προσεγγίσει και έμαθε ότι ήταν αντιχιτλερικοί) και με τη μηχανή χαμηλωμένη καθώς είχαν βάλει μολυβδοσφραγίδες στο “avance” για να μην μπορούν να αναπτύξουν ταχύτητα μεγαλύτερη από 3,5-4 μίλια, έτσι ώστε να τους προλαβαίνουν για έλεγχο τα γερμανικά περιπολικά.
Το βράδυ της ίδιας μέρας έφτασαν στον Άη Στράτη, στον όρμο του Αγίου Δημητρίου όπου βρίσκεται και το ομώνυμο εκκλησάκι. Οι εξόριστοι είχαν ειδοποιηθεί και είχαν φτάσει στο καΐκι του Στράτου Παπουτσάκη. Ήταν 59 άνδρες, τρεις γυναίκες, δύο παιδιά (6 και 4 ετών) και τρεις Χωροφύλακες, ο ένας από τους οποίους συνοδευόταν από την αδελφή του. Μαζί τους είχαν και έξι όπλα που πήραν από τον Σταθμό Χωροφυλακής του Άη Στράτη.
Το ταξίδι προς την ελευθερία
Οι μισοί στοιβάχτηκαν στην «κοιλιά» του σκάφους και άλλοι μισοί σκεπάστηκαν με καραβόπανα στην «κουβέρτα» του ανάμεσα στις αχυρόμπαλες. Ξεκίνησαν από τον όρμο του Αγίου Δημητρίου γύρω στις 11 μ.μ., αρχικά με χαμηλή ταχύτητα και όταν βγήκαν έξω από τη Λήμνο έσπασαν τις μολυβδοσφραγίδες του “avance” και ανέπτυξαν ταχύτητα.
Μεταξύ Λήμνου και Αγίου Όρους σταμάτησαν τον «Άγιο Σπυρίδωνα» δύο γερμανικά περιπολικά σκάφη και έκαναν εξ αποστάσεως (15 μέτρα) νηοψία. Ο Στράτος Παπουτσάκης ταξίδευε με τα καράβια του μια φορά τον μήνα περίπου στον Άθω και οι Γερμανοί θεώρησαν ότι επρόκειτο για ένα δρομολόγιο ρουτίνας στο οποίο γινόταν μεταφορά τροφίμων προς τους μοναχούς. Τον ρώτησαν βέβαια και αυτός τους απάντησε ότι μεταφέρει τρόφιμα και ζωοτροφές στο Άγιο Όρος. Αν οι Γερμανοί πλησίαζαν πιο κοντά, θα αντιλαμβάνονταν ότι στο καΐκι υπήρχαν περίπου 60 εξόριστοι – φυγάδες και πιθανότατα θα τους εκτελούσαν όλους…
Ο πλους διήρκησε γύρω στις οκτώ ώρες. Το καΐκι έφτασε τα ξημερώματα έξω από την ανατολική πλευρά του Αγίου Όρους σε έναν όρμο κοντά στη Μονή Ιβήρων. Δεν «έδεσε» στη Δάφνη, το λιμάνι του Άθω, όπου υπήρχε γερμανική φρουρά 15 ανδρών. Πλησιάζοντας στο ‘Αγιο ‘Ορος, ο Στράτος Παπουτσάκης με ένα ξυλόφωνο έστειλε μήνυμα στους καλόγερους ότι φτάνουν με πολύ κόσμο και αρρώστους και ζήτησε να σπεύσουν να τους παραλάβουν και να τους περιθάλψουν. Έτσι και έγινε.
Το πρωινό οι επιβαίνοντες στον «Άγιο Σπυρίδωνα» εξόριστοι έφτασαν με βάρκες στις ακτές και κρύφτηκαν σε ένα δάσος. Από εκεί οι μοναχοί με μουλάρια και γαϊδουράκια τους μετέφεραν σε 3-4 μονές. Οι Αγιορείτες περιέθαλψαν και φρόντισαν όλους τους εξόριστους και μετά από λίγες μέρες τους προώθησαν μέσω Χαλκιδικής στα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου όπου εντάχθηκαν στις διάφορες αντάρτικες ομάδες.
Ανάμεσα στους διασωθέντες εξορίστους ήταν και ο αείμνηστος Δήμαρχος Κορυδαλλού Δημήτριος Μαλαγαρδής (1915-1985).
Όλα τα στοιχεία που παραθέσαμε προέρχονται από τον γιο του γενναίου και ηρωικού Στράτου Παπουτσάκη, Χαράλαμπο Παπουτσάκη, Δικηγόρο Αθηνών, ο οποίος τα έθεσε στη διάθεσή μας. Δυστυχώς, ο Στράτος Παπουτσάκης όχι μόνο δεν «τιμήθηκε» από τα μέλη του Ε.Α.Μ., αλλά δύο μήνες μετά τη μεταφορά των εξορίστων (Σεπτέμβριος 1943) καταδόθηκε από στελέχη του στην Γκεστάπο (!) και θα είχε εκτελεστεί αν δεν τον ενημέρωναν οι Αυστριακοί Λιμενικοί να προφυλαχθεί… Ίσως στο ΕΑΜ-Κ.Κ.Ε. ενοχλήθηκαν από το γεγονός ότι οι φυγαδευθέντες εξόριστοι ανήκαν στην παλιά νομενκλατούρα του Κόμματος (εξόριστοι γαρ από το 1936…), την ίδια ώρα που η νέα ηγεσία του οραματιζόταν εγκαθίδρυση σοσιαλιστικού καθεστώς στην Ελλάδα…
Η παραχάραξη της ιστορίας της απελευθέρωσης των εξορίστων από τον Άη Στράτη
Δυστυχώς η αριστερή προπαγάνδα όλα αυτά τα χρόνια αποσιωπά ή διαστρεβλώνει τα πραγματικά γεγονότα που αναφέραμε… Ο κύριος Χάρης Παπουτσάκης κατέχει έγγραφες βεβαιώσεις του αείμνηστου Δημητρίου Μαλαγαρδή και του Γιάννη Λίπα, στελέχους του Κ.Κ.Ε. για τη μεταφορά και διάσωσή τους από τον πατέρα του, καθώς ήταν ανάμεσα στους εξορίστους του Άη Στράτη. Τα έγγραφα αυτά είναι στη διάθεσή μας.
Ο ίδιος ο κύριος Χάρης Παπουτσάκης κλήθηκε στα γραφεία του Κ.Κ.Ε. στον Περισσό τον Δεκέμβριο του 1985, όπου τιμήθηκε από το κόμμα, Γενικός Γραμματέας του οποίου ήταν ο Χαρίλαος Φλωράκης. Επίσης, τον Οκτώβριο του 1985 δημοσιεύθηκε στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» ποίημα του Γιάννη Χατζημιχελάκη, με την εξιστόρηση των πραγματικών γεγονότων.
