Ποια ήταν η καταγωγή των Κοστοβώκων; Πού κατοικούσαν; Η επιδρομή τους στην Ελλάδα και η μάχη της Ελάτειας – Η κάθοδός τους στην Αθήνα και την Ελευσίνα και οι καταστροφές που προκάλεσαν -Ρωμαίοι και Θεσπιείς συντρίβουν τους Κοστοβώκους – Τι απέγινε αυτός ο βαρβαρικός λαός;
Στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της Ελλάδας, οι πρόγονοί μας βρέθηκαν πολλές φορές αντιμέτωποι με διάφορους εχθρούς. Οι Έλληνες, στην ανατολική εσχατιά της Ευρώπης υπήρξαν πάντα το ανάχωμα στους «βαρβάρους». Από τους Πέρσες ως τους Άραβες, αρχαίοι Έλληνες, Έλληνες ως πολεμιστές σε ρωμαϊκά στρατεύματα (όπως θα δούμε και στη συνέχεια), αλλά και Βυζαντινοί απέτρεψαν το πέρασμα ασιατικών και άλλων λαών στη «Γηραιά Ήπειρο», η οποία σαφώς και θα είχε τελείως διαφορετική εικόνα από αυτή που γνωρίζουμε σήμερα, αν οι επίδοξοι εισβολείς είχαν περάσει από την Ελλάδα.
Ανάμεσα στους λαούς που εισέβαλαν στον ελλαδικό χώρο και προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές ήταν οι Κοστοβώκοι. Ίσως κάποιοι δεν έχουν ακούσει πάλι κάτι γι’ αυτούς. Δικαιολογημένα, γιατί και η βιβλιογραφία στα Ελληνικά είναι πενιχρή. Το γεγονός ότι προκάλεσαν το 170 μ.Χ. τεράστιες καταστροφές στην Ελευσίνα, αλλά και στην Αθήνα μας έκανε να αναζητήσουμε περισσότερα στοιχεία γι’ αυτούς. Ο μόνος που έχει γράψει μια σύντομη αλλά αξιόλογη, όπως όλες του άλλωστε, μελέτη στα Ελληνικά για τους Κοστοβώκους είναι ο αείμνηστος Ρωμανιστής – Βαλκανολόγος Αχιλλέας Λαζάρου (1930-2023). Ενδιαφέρουσα, είναι και η αναφορά για τους Κοστοβώκους στο proseleusis.com, όπου γίνεται μνεία για τις καταστροφές που αυτοί προκάλεσαν στην Ελευσίνα. Τέλος, περισσότερες σαφώς είναι οι αναφορές για τους Κοστοβώκους στη διεθνή βιβλιογραφία, όπου αναφέρονται ως Costoboci. Ενδιαφέρον παρουσιάζει πάντως και το γεγονός ότι κάποιοι, όπως ο Ρουμάνος ιστορικός B. P. Hasdeu, στο έργο του «Cine sint albanezii» θεωρούν τους Κοστοβώκους προγόνους των Αλβανών. Όμως, αυτή η θεωρία δεν ισχύει.
Ποιοι ήταν και πού κατοικούσαν οι Κοστοβώκοι;
Οι Κοστοβώκοι, οι οποίοι στα αρχαία Ελληνικά ονομάζονται και Κωστοβούκοι ή Κιστωβώκοι, ενώ στα λατινικά αναφέρονται κυρίως ως Costoboci, αλλά και ως Costobocae, Castabocae και Coisstobocci ήταν μια δακική φυλή που κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων κατοικούσε ανάμεσα στα Καρπάθια Όρη και τον ποταμό Δνείστερο (WIKIPEDIA). Ο Αχιλλέας Λαζάρου στη μελέτη του «ΘΕΣΠΙΕΙΣ ΚΑΤΑ ΚΟΣΤΟΒΩΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΙ ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑΣ» γράφει: «Κατά την πλέον πιθανή άποψη οι Κοστοβώκοι κατείχαν το βορειοανατολικό μέρος της αρχαίας Δακίας και ακριβέστερα το βόρειο της σημερινής Μολδαβίας, κατά το μέσο ρεύμα του Δνείστερου ποταμού που πηγάζει από τα Καρπάθια και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο δυτικά της Οδησσού». Στους Κοστοβώκους αναφέρονται οι εξής Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς: Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στη «Φυσική Ιστορία», ο Πτολεμαίος στη «Γεωγραφία» (δύο φορές), ο Παυσανίας που έζησε την επιδρομή των Κοστοβώκων στην Ελλάδα, στο βιβλίο του «Περιγραφή της Ελλάδος», ο Δίων Κάσσιος, στις «Ιστορίες» (175 μ.Χ.), ο αυτοκράτορας, φιλόσοφος και συγγραφέας Μάρκος Αυρήλιος, ο οποίος επίσης έζησε την επιδρομή των Κοστοβώκων, στο έργο του «Scriptores Historia Augusta» και τέλος ο Αμμιανός Μαρκελλίνος στην «Ιστορία» του (362). Είναι ο τελευταίος συγγραφέας που κάνει μνεία στους Κοστοβώκους, για τους οποίους επίσης υπάρχει αναφορά στο «Λεξικό Σούδα».
Εκτός από την, πιθανότερη εκδοχή ότι οι Κοστοβώκοι ήταν δακική φυλή, υπάρχουν και άλλες, σύμφωνα με τις οποίες οι Κοστοβώκοι ήταν θρακικό φύλο, κελτικής καταγωγής, ακόμα και Σλάβοι, κάτι το οποίο αποκλείεται, γιατί δεν υπάρχει κανένα σλαβικό ανθρωπωνύμιο σε αυτούς αλλά και γιατί τον 2ο μ.Χ. αιώνα δεν είχαν φτάσει Σλάβοι στα εδάφη των Κοστοβώκων. Όσο για το όνομά τους και αυτό παραμένει ασαφές. Ο I.I. Russu θεωρεί ότι το όνομά τους σημαίνει «λαμπεροί», ενώ ο Βούλγαρος Γκεοργκίεφ ισχυρίζεται ότι το «Costoboci» σημαίνει «άνθρωποι που μαχαιρώνουν κόκαλο» στη σερβική και την κροατική διάλεκτο.
Πώς έφτασαν οι Κοστοβώκοι στον ελλαδικό χώρο;
Οι επιδρομές βαρβαρικών λαών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έγιναν, κυρίως, επειδή αυτοί πιέζονταν από άλλους. Κάτι τέτοιο συνέβη με τους Κοστοβώκους. Μετά το 165 μ.Χ. οι Ρωμαϊκές Αρχές στον Δούναβη έβλεπαν με ανησυχία βαρβαρικές φυλές να πλησιάζουν τον ποταμό, Ίστρο τότε, φυσικό σύνορο της Αυτοκρατορίας, πιεζόμενες από τους Γότθους, που κινούνταν από τις στέπες της Ρωσίας προς τον νότο. Ο Μάρκος Αυρήλιος, ο τελευταίος από τους «πέντε καλούς αυτοκράτορες», που κατείχε την εξουσία τότε ενίσχυσε τις ρωμαϊκές φρουρές στον Δούναβη. Μάταια όμως. Χιλιάδες Μαρκομμάνοι πέρασαν τον ποταμό και εισήλθαν σε εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σκοτώνοντας 20.000 Ρωμαίους στρατιώτες. Κι ενώ τα αυτοκρατορικά στρατεύματα μάχονταν με αυτούς, οι Κοστοβώκοι, είτε γιατί πιέζονταν από τους Γότθους, είτε με σκοπό τη λεηλασία βρήκαν κι αυτοί την ευκαιρία, το 170 μ.Χ. να εισέλθουν στις εύφορες εκτάσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις αδυνατούσαν να τους συγκρατήσουν. Έτσι, αυτοί διέσχισαν τη Δακία, τη Μακεδονία και κατευθύνθηκαν προς τη Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Όποια ελληνική πόλη δεν ήταν οχυρωμένη γινόταν θύμα λεηλασιών των Κοστοβώκων. Χιλιάδες πολιτοφύλακες έπεσαν νεκροί από τη μανία των εισβολέων.
Η αντίσταση κατά των Κοστοβώκων στην Ελάτεια
Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις όπου οι Κοστοβώκοι αντιμετώπισαν ισχυρή αντίσταση. Μία από αυτές ήταν η Ελάτεια. Ο Παυσανίας (περ. 110-180) που έζησε τα χρόνια των επιδρομών αυτών γράφει: «Ένας στρατός ληστών, που ονομάζονταν Κοστοβώκοι, οι οποίοι κατέλαβαν την Ελλάδα στην εποχή μου, επιτέθηκε, μεταξύ άλλων, στην Ελάτεια. Τότε, κάποιος Μνησίβουλος συγκέντρωσε γύρω του μια ομάδα ανδρών και σκότωσε πολλούς από τους βαρβάρους, αλλά και ο ίδιος έπεσε στη μάχη. Αυτός ο Μνησίβουλος κέρδισε πολλά βραβεία για το τρέξιμο, μεταξύ των οποίων ήταν βραβείο για τον αγώνα δρόμου και για τον διπλό αγώνα με ασπίδα στους 235ους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στην Οδό Δρόμου στην Ελάτεια υπάρχει ένα χάλκινο άγαλμα του Μνησίβουλου».
Οι Κοστοβώκοι σε Αθήνα και Ελευσίνα
Ωστόσο, οι Κοστοβώκοι συνέχισαν την πορεία τους προς τον νότο. Έφτασαν σε Αθήνα και Ελευσίνα. Για την Αθήνα γνωρίζουμε μόνο από μια πηγή (ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, τ.3), ότι οι Κοστοβώκοι επέδραμαν σ’ αυτή και προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές. Δεν υπάρχει σχετική αναφορά στο ίντερνετ. Γνωστότερη όμως και τεκμηριωμένη είναι η επιδρομή των Κοστοβώκων στην Ελευσίνα, το καλοκαίρι του 170 μ.Χ. και η πυρπόληση του ιερού της Θεάς Δήμητρας. Τρεις τοπικές επιγραφές επαινούν έναν Ελευσίνιο ιερέα, ο οποίος διέσωσε τα μυστικά της τελετουργίας στα Ελευσίνια Μυστήρια.
Το 171 μ.Χ. (Μάιο ή Ιούνιο), ο ρήτορας και συγγραφέας Αίλιος Αριστείδης εκφώνησε δημόσια ομιλία στη Σμύρνη θρηνώντας τη, σχετική περιορισμένη, καταστροφή που προκλήθηκε στον ιερό χώρο.
Η εξόντωση των Κοστοβώκων από τους Ρωμαίους
Το πλήγμα στην καρδιά της Ελλάδας και σε ιερούς τόπους μάλιστα ήταν ντροπιαστικό για τους Ρωμαίους. Αποφάσισαν να τελειώνουν οριστικά με τους Κοστοβώκους. Έστειλαν στην Ελλάδα τον ικανότατο στρατιωτικό Ιούλιο Βεχίλιο Γράτο Ιουλιανό με vexillatio (απόσπασμα ρωμαϊκής λεγεώνας που σχηματίζεται ως προσωρινή ομάδα κρούσης).
Σύμφωνα με τον Αχιλλέα Λαζάρου, το απόσπασμα του Βεχίλιου ενισχύθηκε και με άνδρες άλλων επαρχιών. Ανάμεσα σε αυτούς εξέχουσα θέση κατείχαν Θεσπιείς που πολέμησαν εθελοντικά. Η ανακάλυψη αυτή οφείλεται στον Γάλλο Paul Jamot, ο οποίος κατά τις ανασκαφές που έκανε στο κάστρο των Θεσπιών το 1890-1891 ανακάλυψε με επιγραφή (δημοσιεύθηκε το 1932 από τον Plassart), στην οποία μνημονεύονται οι εθελοντές Θεσπιείς. Ορισμένοι από αυτούς έχουν εκλατινισμένα ονόματα: Φαυστίνος (του) Ατειμήτου, Σύμφορος Πρείμου, Ρήγλος Φαύστου, Ούτις Ποπλίου, Κορνήλιος Μαρκιανός κ.ά. Ο εκλατινισμός των ονομάτων των Ελλήνων, είναι πιο μαζικός στη Θεσσαλία (π.χ. στη Λάρισα) και ιδιαίτερα στη Μακεδονία. Οι Θεσπιείς να υπενθυμίσουμε ότι ήταν παρόντες και στη μάχη των Θερμοπυλών.
Τουλάχιστον 700 πολέμησαν και σκοτώθηκαν εκεί, με επικεφαλής τον Δημόφιλο, γιο του Διαδρόμου. Κι αν ο Λεωνίδας δεν είχε άλλη επιλογή από το πολεμήσει μέχρις εσχάτων, λόγω των νόμων της Σπάρτης, οι Θεσπιείς, παρά τις προτροπές του Σπαρτιάτη βασιλιά έμειναν στις Θερμοπύλες ως το τέλος… Φαίνεται ότι οι Βοιωτοί Θεσπιείς ήταν εξαιρετικοί πολεμιστές. Με τη βοήθειά τους οι Ρωμαίοι κατατρόπωσαν τους Κοστοβώκους. Η στρατολόγηση των Θεσπιέων από τους Ρωμαίους δεν ήταν μοναδική περίπτωση. Χάρη σε Έλληνες Μακεδόνες, Ηπειρώτες και Αιτωλοακαρνάνες, οι Ρωμαίοι επικράτησαν των Ιλλυριών και επέκτειναν την κυριαρχία τους ως τον Δούναβη. Ο Τραϊανός είχε στρατολογήσει Κρήτες που ήταν εξαιρετικοί σκαπανείς και κατασκεύασαν την περίφημη γέφυρα στην Drobeta. Σημαντική ήταν η συμμετοχή της 1ης Λεγεώνας Κρητών στην 1η φάση της κατάκτησης της Δακίας. Σημαντική συμβολή στην κατασκευή φρουρίων στην ίδια περιοχή, είχαν οι Κύπριοι.
Η μεγάλη προσφορά των Θεσπιέων εκτιμήθηκε από τον Μάρκο Αυρήλιο, έναν από τους σημαντικότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Επέστρεψε στην πόλη τους το άγαλμα του Έρωτα και άλλα έργα τέχνης που είχαν αφαίρεση οι προκάτοχοί του, έστειλε πίσω στην πατρίδα τους νεαρούς Έλληνες που είχε οδηγήσει με τη βία στη Ρώμη ο Καλιγούλας, τους χορήγησε την ισοπολιτεία κ.ά. Αλλά και για την Ελευσίνα φρόντισε ο Μάρκος Αυρήλιος. Ξαναέχτισε το Τελεστήριον και τη λεγόμενη «Βεράντα του Φίλωνα», ενώ πρόσθεσε ένα μετάλλιο με το πορτρέτο του στο αέτωμα των Μεγάλων Προπυλαίων, για να υπενθυμίζει τη νίκη του επί των βαρβάρων.
Το τέλος των Κοστοβώκων
Μετά την ήττα τους οι Κοστοβώκοι επιχείρησαν, περνώντας τον Δούναβη, να επιστρέψουν στην «πατρίδα» τους. Όμως εκεί, με την ανοχή ή και την παρότρυνση του Σέξτου Κορνήλιου Κλήμη, Ρωμαίου κυβερνήτη της επαρχίας είχαν εγκατασταθεί οι Βάνδαλοι Αστίγγιοι, με βασιλιάδες τους Ράους και Ράπτο. Σύντομα και αυτοί άρχισαν να δέχονται επιθέσεις από άλλη φυλή Βανδάλων, τους Λακρίγνους. Τελικά και οι μεν και οι δεν έγιναν σύμμαχοι των Ρωμαίων, ενώ οι Κοστοβώκοι είτε αφομοιώθηκαν από τους Βανδάλους είτε εγκαταστάθηκαν σε γειτονικές περιοχές. Πάντως, εκτός από την αναφορά τους από τον Αμμιανό Μαρκελλίνο το 382 μ.χ., δεν υπάρχει καμία άλλη στην παγκόσμια ιστορία…
Πηγές: Αχιλλέας Λαζάρου, «ΘΕΣΠΙΕΙΣ ΚΑΤΑ ΚΟΣΤΟΒΩΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΙ ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑΣ», Εισήγηση στο Α’ Διεθνές Συνέδριο Βοιωτικών Μελετών (Θήβα 10-14/9/1986)
proseleusis .com «Η μοιραία επίσκεψη των Κοστοβώκων, 7/11/2018».
WIKIPEDIA
