«Δεν υπάρχει νερό για να ποτίσετε ντομάτες και αγγούρια. Θα πάρετε ποσότητες μόνο για να τη γλιτώσουν από την ξηρασία πολυετείς καλλιέργειες, δηλαδή ελιές και αμπέλια». Τοπικοί οργανισμοί που διαχειρίζονται το δίκτυο του νερού σε περιοχές της Κρήτης και της Θεσσαλίας έχουν βγάλει «απαγορευτικό» για ποτιστικές καλλιέργειες λόγω λειψυδρίας. Αγρότες μιλούν στην «Κ» περιγράφοντας τη νέα πραγματικότητα με φόντο προβλήματα δεκαετιών. Περισσότερα από 28 δισ. ευρώ είναι οι ετήσιες απώλειες του αγροτικού τομέα της Ε.E. κατά μέσον όρο τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, ενώ η επιδείνωση των συνθηκών απειλεί να αυξήσει τις μέσες ετήσιες απώλειες της Ε.Ε. στον αγροτικό τομέα έως και 66% μέχρι το 2050.
Δεν υπάρχει νερό για ντομάτες και βαμβάκι
«Οχι» στις ντομάτες και στα βαμβάκια, παρά το υψηλό εισόδημα που εξασφαλίζουν, αναγκάστηκαν να πουν πολλοί αγρότες φέτος το καλοκαίρι λόγω της έλλειψης νερού για άρδευση. Θα μειωθεί το εισόδημά τους; Αν οι ποτιστικές καλλιέργειες πάνε καλά, σίγουρα φέρνουν μεγαλύτερο εισόδημα, αλλά με τις σημερινές συνθήκες «αποφάσισα να μην το διακινδυνεύσω», λέει στην «Κ» ο Γιώργος Γάκης, ο οποίος παραδοσιακά για πολλά χρόνια καλλιεργούσε κυρίως βαμβάκι. Τα κτήματά του βρίσκονται στον Δήμο Σοφάδων στην Καρδίτσα και φέτος για πρώτη φορά από τότε που ξεκίνησε να καλλιεργεί, το 2003, ο ΤΟΕΒ (Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων που διαχειρίζεται το δίκτυο του νερού άρδευσης σε μια περιοχή) Σοφάδων – Σμοκόβου ανακοίνωσε ότι δεν θα διατεθεί καθόλου νερό από την τεχνητή λίμνη Σμοκόβου για το πότισμα των καλλιεργειών, αφού η στάθμη της βρίσκεται κάτω από το όριο ασφαλείας.
Συσκέψεις διαχείρισης
Στη Θεσσαλία από τις αρχές Μαΐου γίνονται συνέχεια συσκέψεις για τη διαχείριση του –ελάχιστου σε σχέση με τις ανάγκες– νερού. Οι αγρότες πριν από λίγες ημέρες πραγματοποίησαν κινητοποιήσεις κατηγορώντας τις κυβερνήσεις επί σειράν ετών για αδιαφορία. Ομως, το γεγονός ότι δεν υπάρχει νερό είναι η σημερινή πραγματικότητα, που χρειάζεται έτσι κι αλλιώς να αντιμετωπίσουν.
Ο χάρτης της μεγάλης σπατάλης
«Ηδη και οι γεωτρήσεις δεν βγάζουν αρκετό νερό. Στο καφενείο, το νερό και το κόστος για τις καλλιέργειες είναι η μόνιμη συζήτηση. Κάποιοι αποφάσισαν να πάνε όπως παλιά, φύτεψαν ίσως λιγότερα στρέμματα, αλλά πάντως έχουν βάλει βαμβάκι». Κυκλοφορεί και η φήμη ότι τελικά την κρίσιμη ώρα, μπροστά στο ενδεχόμενο να καταστραφεί η σοδειά, θα ασκηθούν πιέσεις και θα ανοίξει η κάνουλα του δημόσιου διαχειριστή.
«Εγώ το ζύγισα. Από το να μην έχω να ποτίσω και να χάσω τη σοδειά, πήρα την απόφαση ότι φέτος το εισόδημά μου θα είναι λιγότερο, αλλά θα μειώσω τον κίνδυνο. Εβαλα σκληρό σιτάρι, χαμομήλι και αλεξανδρινό τριφύλλι για σποροπαραγωγή και για πρώτη φορά δεν έβαλα βαμβάκι», σημειώνει ο Γιώργος Γάκης.
Στα Φάρσαλα οι περισσότερες γεωτρήσεις είναι νόμιμες, αλλά «μπορεί η άδειά τους να είναι για 100 στρέμματα και τελικά να ποτίζονται 300», λέει ο κ. Βραχαμάνης, μέλος Δ.Σ. του ΤΟΕΒ.
Και ο ΤΟΕΒ Ενιπέα – Φαρσάλων έχει ζητήσει από πολλά χωριά –μεταξύ των οποίων τα Σταυρός, Γεφύρια, Αγ. Γεώργιος και Πασχαλίτσα– να μην καλλιεργήσουν ποτιστικά φυτά όπως βαμβάκι, καλαμπόκι και βιομηχανική ντομάτα. Ο Τάσος Βραχαμάνης, ο οποίος συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο του ΤΟΕΒ, φέτος αποφάσισε να φυτέψει σιτάρι σκληρό, ενώ σε κάποια στρέμματα έχει πενταετή καλλιέργεια μηδικής (ζωοτροφή). «Το εισόδημά μου πιθανότατα θα είναι μειωμένο σε σχέση με τις ποτιστικές καλλιέργειες. Επίσης, αν μια καλλιέργεια δεν ποτίζεται δίνει και μικρότερη παραγωγή, οπότε καταλαβαίνετε…».
Ο ΤΟΕΒ Ενιπέα – Φαρσάλων δίνει νερό για την άρδευση σε περίπου 1.000 παραγωγούς και διαχειρίζεται εκτός από το νερό της λίμνης Σμοκόβου και 200 γεωτρήσεις. Από τα 201.000 καλλιεργούμενα στρέμματα στην περιοχή, μόνο τα 40.000 εξαρτώνται για την άρδευσή τους από το δίκτυο του ΤΟΕΒ. Τα υπόλοιπα, στο 60% των οποίων καλλιεργείται βαμβάκι, αρδεύονται από γεωτρήσεις. Περίπου 2.500 ιδιωτικές γεωτρήσεις υπάρχουν στην περιοχή. Το νερό για πότισμα από τον ΤΟΕΒ κοστίζει 70 ευρώ το στρέμμα, το νερό από τη γεώτρηση δεν τιμολογείται, αλλά βέβαια ο παραγωγός πληρώνει το καύσιμο για τη λειτουργία της αντλίας. Οι περισσότερες γεωτρήσεις είναι νόμιμες, λέει ο κ. Βραχαμάνης, αλλά «μπορεί η άδειά τους να είναι για 100 στρέμματα και τελικά να ποτίζονται 300».
Απαγορευτικό σε καλλιέργειες που θέλουν πολύ νερό – Τα εμπόδια στην αγροτική παραγωγή-1
Ολο αυτό το σύστημα δεν είναι άδικο και άνισο για τους παραγωγούς; Μάλλον περισσότερο είναι παράλογο και σίγουρα δεν εξασφαλίζει το μέλλον, απαντάει ο κ. Βραχαμάνης. «Αν κάνουμε υπεράντληση οι γεωτρήσεις θα σταματήσουν να δίνουν νερό. Και δεν είναι πως δεν ρίχνει νερό. Εδώ στην περιοχή πνιγήκαμε δύο φορές, μια με τον “Ιανό” και μια με τον “Daniel”. Αλλά αν δεν υπάρχουν έργα να συγκρατηθεί, το νερό φεύγει στη θάλασσα. Το 2021 εξαγγέλθηκε το φράγμα στη Σκόπια στις πηγές του ποταμού Ενιπέα. Ενα έργο ορεινής υδρονομίας που θα έδινε τη δυνατότητα να ποτιστούν 115.000 στρέμματα. Ομως, δεν έχει γίνει. Τώρα δεν υπάρχει νερό. Και αφού δεν υπάρχει νερό δεν μπορείς να κάνεις τίποτα», καταλήγει.
Στον Δήμο Φαιστού
Πολλά μίλια νοτιότερα, στην Κρήτη και συγκεκριμένα στον Δήμο Φαιστού, υπάρχουν 6.000 στρέμματα με θερμοκηπιακές καλλιέργειες – κυρίως κηπευτικών. Ο τοπικός ΤΟΕΒ που διαχειρίζεται νερό από το φράγμα της Φανερωμένης ήταν ξεκάθαρος: Δεν υπάρχει νερό για να ποτίσετε ντομάτες και αγγούρια. Θα πάρετε ποσότητες μόνο για να τη γλιτώσουν από την ξηρασία πολυετείς καλλιέργειες, δηλαδή ελιές και αμπέλια. «Παράγουμε ντομάτες εκτός εποχής, αλλά πολλές φορές φυτεύουμε και το καλοκαίρι για να βγάλουμε χρήματα», εξηγεί στην «Κ» ο Μανώλης Ορφανουδάκης, που έχει ελιές και θερμοκήπια στη Μεσσαρά. Το καλοκαίρι η ζήτηση για κηπευτικά αυξάνεται κατακόρυφα στο νησί λόγω του τουρισμού, αλλά όπως φαίνεται φέτος οι τουρίστες του Ηρακλείου δεν θα βρουν εύκολα ντόπιες ντομάτες.
Τρία μέτρα για επάρκεια νερού στα χωράφια
Βέβαια, στην περιοχή υπάρχουν αρκετές ιδιωτικές γεωτρήσεις, πολλές από τις οποίες έχουν ανοιχτεί χωρίς άδεια. Οι υπηρεσίες της αποκεντρωμένης διοίκησης Ηρακλείου είναι υπεύθυνες για τις άδειες, αλλά στη συνέχεια εφόσον η ποσότητα νερού δεν τιμολογείται, ο καθένας μπορεί να τραβάει όσο νερό θέλει. «Εφόσον βέβαια βρει νερό, γιατί και τα υπόγεια νερά μειώνονται. Ομως, η αλήθεια είναι ότι το 40% του νερού που καταναλώνεται δεν τιμολογείται. Και όταν πληρώνεις κάτι, δείχνεις περισσότερη σύνεση», καταλήγει ο παραγωγός.
Ξεπερνούν τα 28 δισ. ευρώ οι ετήσιες απώλειες του αγροτικού τομέα της Ε.E., κατά μέσον όρο τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα δυσμενών καιρικών συνθηκών στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, όπως η ξηρασία. Σύμφωνα με ανάλυση που δημοσιεύθηκε χθες από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η επιδείνωση των συνθηκών λόγω κλιματικής αλλαγής απειλεί να αυξήσει τις μέσες ετήσιες απώλειες της Ε.Ε. στον αγροτικό τομέα έως και 66% έως το 2050.
Στο σύνολο των 27 κρατών της Ε.Ε. οι απώλειες, σύμφωνα με τη μελέτη, που προκαλούνται από την κλιματική απορρύθμιση στον αγροτικό τομέα υπολογίζονται κατά μέσον όρο στα 28,3 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 6% της ετήσιας φυτικής και ζωικής παραγωγής της Ε.Ε. Η υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί να προκαλέσει μεγαλύτερη αστάθεια στις γεωργικές αποδόσεις της Ε.Ε. και στα ευρωπαϊκά αγροτικά εισοδήματα, με τις προβλεπόμενες απώλειες να αυξάνονται μεταξύ 42% και 66% μέχρι τα μέσα του αιώνα, σύμφωνα με την έκθεση.
Εξι σενάρια για το μέλλον της Μεσογείου
Η εκτίμηση για ετήσιες απώλειες 6% προέρχεται από τον μέσο όρο πολλών ετών, άλλων με σχετικά χαμηλές απώλειες, λίγων ετών με σοβαρές απώλειες και σπάνιων περιπτώσεων με καταστροφικές απώλειες. Το σύνολο αναλύεται σε 17,4 δισ. που προέρχονται από τις απώλειες σε καλλιέργειες και σε 10,9 δισ. που αφορούν την κτηνοτροφία. Αν και οι μέσοι όροι στην Ε.Ε. καλύπτουν σημαντικές περιφερειακές και χρονικές διακυμάνσεις, η έκθεση σημειώνει πως τα συμβάντα ζημιών αυξάνονται σε συχνότητα, σοβαρότητα και διάρκεια. Βασική αιτία είναι η ξηρασία, η οποία ευθύνεται για πάνω από το 50% των περιπτώσεων γεωργικού κλιματικού κινδύνου. Τέσσερις παράγοντες (ξηρασία, παγετός, χαλάζι και υπερβολικές βροχοπτώσεις) ευθύνονται για περίπου το 80% των γεωργικών απωλειών οι οποίες σχετίζονται με το κλίμα στην Ε.Ε.
Οι συντάκτες σημειώνουν πως είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται με συνέπεια σε ολόκληρη την Ε.Ε. μελέτη ποσοτικοποίησης κινδύνου, προχωρώντας σε ιστορική ανάλυση των αποδόσεων και των κλιματικών γεγονότων στην Ε.Ε. από τη δεκαετία του 1980.
Οσον αφορά το μέλλον, η τρέχουσα εκτιμώμενη πιθανή μέγιστη απώλεια για την Ε.Ε. των 27 σε ένα καταστροφικό έτος (ετήσια πιθανότητα 2%) θα ανέλθει στα 57,5 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο αναλύεται σε 35,1 δισ. σε καλλιέργειες και 22,4 δισ. ευρώ σε κτηνοτροφία. Για να υπάρχει μια σύγκριση, η μεγάλη ξηρασία το 2022 προκάλεσε σε επίπεδο Ε.Ε. έως και 25-30 δισ. απώλειες μόνο στις καλλιέργειες.
Σημαντικό κενό υπάρχει στην ασφαλιστική προστασία, καθώς μόνο 20%-30% των αγροτικών απωλειών που σχετίζονται με το κλίμα ασφαλίζονται.
Οι μέσες ετήσιες απώλειες σε καλλιέργειες υπολογίζεται πως μπορεί να ανέβουν από 42%-66%, ανάλογα με το ποιο σενάριο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα υλοποιηθεί στην πράξη. Σε ένα σενάριο μεσαίων εκπομπών (SSP2-4.5) οι απώλειες καλλιεργειών αναμένεται πως θα αυξηθούν στα 24,8 δισ. από 17,4 δισ., ενώ θα ανέβουν ακόμη περισσότερο στα 28,9 δισ. σε περίπτωση υψηλών εκπομπών (SSP5-8.5). Εάν συμπεριληφθούν και οι σχετικές απώλειες ζωικού κεφαλαίου, είναι πιθανό οι μέσες απώλειες να φτάσουν τα 40 δισ. ευρώ μέχρι τα μέσα του αιώνα. Βεβαίως, υπάρχουν δυνατότητες για πολύ υψηλότερες απώλειες για εκτεθειμένες καλλιέργειες και περιοχές.
Οι κίνδυνοι ξηρασίας θα ενταθούν στις νότιες, νοτιοανατολικές και κεντρικές περιοχές της Ε.Ε., αλλά θα επεκταθούν επίσης βόρεια και δυτικά σε περιοχές και καλλιέργειες που είναι λιγότερο συνηθισμένες και πιο ευάλωτες σε ξηρές συνθήκες.
Η σημασία και ο επείγων χαρακτήρας της διαχείρισης και της χρηματοδότησης των κινδύνων ξηρασίας για τους αγρότες, τους πιστωτές και τις αγροτικές οικονομίες σε ολόκληρη την Ε.Ε. αποτελεί οξεία προτεραιότητα, όπως τονίζει η έκθεση.
Οι απώλειες από παγετό σε καλλιέργειες υψηλής αξίας της Ε.Ε. θα αυξηθούν, καταδεικνύοντας το εύρος και την πολυπλοκότητα της διαχείρισης των μελλοντικών κλιματικών κινδύνων. Για παράδειγμα, οι πρώιμες ζέστες οδηγούν τα αμπέλια και τους καρπούς σε πρώιμη ανθοφορία, αυξάνοντας την ευπάθειά τους στον παγετό την περίοδο από τέλη Φεβρουαρίου έως και αρχές Απριλίου.
Οι συντάκτες της μελέτης υπογραμμίζουν πως υπάρχει σημαντικό κενό στην ασφαλιστική προστασία, καθώς μόνο 20%-30% των αγροτικών απωλειών που σχετίζονται με το κλίμα ασφαλίζονται μέσω δημόσιων, ιδιωτικών ή αμοιβαίων συστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας που υποστηρίζεται από την Κοινή Γεωργική Πολιτική, ενώ υπάρχουν και σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων όπου δεν υπάρχει προστασία.
