Τον Αύγουστο του 1995, ο Ismail Sergaldin, από τη θέση του αντιπροέδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας, προειδοποίησε ότι «αν οι πόλεμοι αυτού του αιώνα έχουν γίνει για το πετρέλαιο, οι πόλεμοι του επόμενου αιώνα θα γίνουν για το νερό». Από την ημέρα εκείνη μέχρι σήμερα, η λειψυδρία παραμένει μία από τις άμεσες απειλές της ανθρωπότητας, δεδομένου ότι το νερό αποτελεί αναγκαίο αγαθό για τους ανθρώπους, τα οικοσυστήματα και τη ζωή στον πλανήτη
Στη σύγχρονη εποχή, η αειφόρος και λογική χρήση των φυσικών πόρων γλυκού νερού τίθεται ως κύρια προτεραιότητα από τα κράτη. Οι υδατικοί πόροι είναι φυσικοί πόροι που μαστίζονται από την υπερεκμετάλλευση λόγω ανθρώπινης δραστηριότητας και τις καταστρεπτικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το 2,5% των παγκοσμίων υδάτων είναι ανθρώπινης κατανάλωσης. Το υπόλοιπο είναι αλμυρό και εντοπίζεται στους ωκεανούς. Το 1% του γλυκού νερού ανθρώπινης κατανάλωσης του πλανήτη είναι εύκολα προσβάσιμο και πολύ από εκείνο είναι εγκλωβισμένο σε παγετώνες. Στην ουσία, μόνο το 0,007% του παγκόσμιου γλυκού ύδατος είναι διαθέσιμο για να τροφοδοτήσει το σύνολο της ανθρωπότητας. Η τρωτότητα των φυσικών πόρων γλυκού νερού είναι αναγνωρισμένη από την παγκόσμια κοινότητα. Η Δήλωση του Δουβλίνου για το Νερό και την Αειφόρο Ανάπτυξη υπογραμμίζει τη ζωτικότητα της συντήρησής τους, ενώ ο 6ος Στόχος Αειφόρου Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών καλεί τα κράτη να λάβουν μέτρα για τη λειψυδρία και να εξασφαλίσουν πρόσβαση για όλους στο νερό, δίδοντας έμφαση στα εργαλεία της ορθολογικής χρήσης του σε όλους τους παραγωγικούς τομείς και στις βιώσιμες απολείψεις. Επιπροσθέτως, η Ατζέντα 21 της Διακήρυξης του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη προσεγγίζει το νερό τόσο ως φυσικό πόρο όσο και ως κοινωνικό και οικονομικό αγαθό.
Οι αρνητικές συνέπειες της λειψυδρίας επεκτείνονται σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορούν αναμφισβήτητα να προκαλέσουν σημαντική επιδείνωση. Δεδομένης της διατομεακής φύσης του νερού ως αγαθού, καθίσταται σαφές ότι επηρεάζονται οι άνθρωποι, οι οικονομίες και το περιβάλλον. Επιπλέον, η σχέση ανάμεσα στο ύδωρ και στην ανθρώπινη ζωή καταδεικνύει ότι η λειψυδρία απειλεί άμεσα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ουχί μόνον το δικαίωμα στο νερό πρέπει να διασφαλισθεί, αλλά και το σύνολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από τη στιγμή που το πρώτο αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την πλήρωση των υπολοίπων. Ποιος θα μπορούσε να διανοηθεί την προστασία του δικαιώματος στη ζωή χωρίς επαρκές και καθαρό νερό; Ας αναλογισθούμε ότι η λειψυδρία μπορεί να προκαλέσει κρίσιμες ελλείψεις σε τρόφιμα και μειωμένη αγροτική παραγωγή, δύο εξαιρετικά σημαντικά προβλήματα για τις άνυδρες περιοχές του πλανήτη. Επιπροσθέτως, η ανομβρία ευθύνεται για το φαινόμενο των περιβαλλοντικών προσφύγων και τις μεταναστευτικές ροές. Την τελευταία δεκαετία έχουμε γίνει μάρτυρες μερικών από τα μεγαλύτερα κύματα μετανάστευσης που έχει δει η ανθρωπότητα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οποία αναπτύσσονται στο πλαίσιο της παγκόσμιας υδατικής κρίσης, επιβαρυμένης από την κλιματική αλλαγή. Παράδειγμα περιβαλλοντικών προσφύγων αποτελούν οι κοινότητες Wayuu στην έρημο της Guajira, στη βόρεια Κολομβία, οι οποίες μαστίζονται από ξηρασία και αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στη Βενεζουέλα προς επιβίωση.
Την περίοδο 2000-2010 φαινόμενα παρατεταμένης ανομβρίας στη Συρία και στο Ιράκ οδήγησαν στην ανάγκη αποξήρανσης επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, με συνέπεια μείωση της γεωργικής παραγωγής και κύματα μετανάστευσης χωρικών για να επιζήσουν. Αναμφισβήτητα, η γεωργία επηρεάζεται από την έλλειψη ύδατος και στο πλαίσιο αυτό οι κοινωνικές και οικονομικές απώλειες μπορεί να είναι τεράστιες. Ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες έχει στις γυναίκες, καθώς είναι επιφορτισμένες με τον παραδοσιακό ρόλο της τροφού για τις οικογένειές τους και σε πολλές περιοχές του πλανήτη είναι υπεύθυνες για τη συλλογή ύδατος για οικιακή χρήση.
Υπό το φως των ανωτέρω, η λειψυδρία συχνά ευθύνεται για πολιτικές αναταραχές, οι οποίες οδηγούν σε αστάθεια σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Τα κράτη με υποβαθμισμένους πόρους γλυκού νερού αδυνατούν να παρέχουν στον πληθυσμό τους υψηλό επίπεδο διαβίωσης, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει βάση κοινωνικών εξεγέρσεων. Η προστασία των υδατικών πόρων σε ποσότητα και ποιότητα αποτελεί ζήτημα-κλειδί για την εθνική ασφάλεια.
Στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων έχουν αυξηθεί τα φαινόμενα βίας που συνδέονται με τη διαχείριση του ύδατος, τα οποία, σε συνδυασμό με την ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού, τη φτώχεια και τις οικονομικές ανισότητες, μπορούν να θέσουν κίνδυνο συρράξεων. Για παράδειγμα, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ο ευθύδικος διαμοιρασμός των υδατικών πόρων αποτελεί μεγάλο παράγοντα για τη διασφάλιση της ειρήνης. Εκτιμάται ότι από το 1950, περίπου το 80% των βίαιων διαμαχών που έχουν ξεσπάσει στην περιοχή οφείλεται στην έλλειψη διακρατικής συνεργασίας επί των φυσικών πόρων γλυκού νερού. Οι ποταμοί Τίγρης και Ευφράτης είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία των παρόχθιων κρατών και με την περιοχή να στερεύει από νερό η πιθανότητα σύρραξης είναι πλέον υψηλότερη από ποτέ.
Τέλος, το διεθνές εμπόριο νερού αποτελεί πραγματικότητα, δημιουργώντας φαύλο κύκλο με την ανομβρία. Από τη μία υπάρχει η υπεράντληση ύδατος προκειμένου να γίνει αγαθό εμπορίου και από την άλλη, η ανάγκη υιοθέτησης απαραίτητων μέτρων για τη μείωση της λειψυδρίας. Αυτές οι δύο πτυχές αντικατοπτρίζουν αφενός τις ολοένα αυξανόμενες πιέσεις στους ευάλωτους υδατικούς πόρους, αφετέρου έναν βαθμό προφύλαξης κατά τη λήψη μέτρων, τα οποία έχουν ως στόχο την πρόληψη ή διαχείριση με έναν κίνδυνο στη ζωή ή στην υγεία, σύμφωνα με τη νομοθεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Στο πλαίσιο αυτό, πιθανά περιοριστικά κρατικά μέτρα για την προστασία των φυσικών πόρων γλυκού νερού απαιτούν προσεκτική εξέταση και ισορροπία ανάμεσα στην αναγκαιότητά τους και την απελευθέρωση του εμπορίου.
Συνεπώς, η λειψυδρία αποτελεί άμεση απειλή, που καλεί για ολοκληρωμένη διαχείριση και άμεση αντιμετώπιση. Τώρα τα προγνωστικά είναι εναντίον του περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση της ανθρωπότητας, ιδίως κρίνοντας από τις προαναφερθείσες αρνητικές συνέπειες σε κάθε τομέα της κοινωνίας. Η αναγνώριση του προβλήματος, η διακρατική συνεργασία και η αποτελεσματική χάραξη πολιτικής και λήψη δράσης είναι απολύτως αναγκαία προκειμένου να αντιστραφεί το σύγχρονο status quo. Το νερό είναι ο πλανήτης μας και η ζωή μας. Είναι καθήκον μας να το διαφυλάξουμε.
* Η κ. Βασιλική Μαρία Τζατζάκη είναι δρ Νομικής ΕΚΠΑ, LLM LSE και νομική σύμβουλος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές και δεν δεσμεύουν το υπουργείο.
(από την εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”)
