Φέτος όσο ποτέ άλλοτε οι αμμοθύελλες στη Μέση Ανατολή είναι έντονες και συχνές. Οι συνέπειες στη δημόσια υγεία και στις τοπικές οικονομίες είναι ήδη ορατές. Οι επιπτώσεις όμως είναι πολύ ευρύτερες
Σε ορισμένες χώρες τις αποκαλούν «Σιμούν». Αλλού «Χαμσίν».
Στη Μέση Ανατολή με τις μεγάλες εκτάσεις ερήμου, οι αμμοθύελλες αποτελούν χαρακτηριστικό της περιοχής και αυτής της εποχής.
Σχηματίζονται στα τέλη της άνοιξης και το καλοκαίρι, όταν θυελλώδεις άνεμοι που πνέουν από τα βορειοδυτικά -γνωστοί ως «σαμάλ»- εκτοξεύουν μεγάλες ποσότητες άμμου και σκόνης στην ατμόσφαιρα και μεταφέροντάς τες σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων.
Όμως φέτος οι αμμοθύελλες έχουν γίνει ξαφνικά πολύ πιο συχνές, επίμονες και ισχυρές, προκαλώντας χάος στις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες.
«Είναι πολύ περισσότερες από ό,τι στο παρελθόν» και με μεγαλύτερη διάρκεια, παρατηρεί ο Σαλάμ Αμπντουλραχμάν, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Ανθρώπινης Ανάπτυξης στο Ιράκ.
Στη χώρα του, για παράδειγμα, έχει ήδη καταγραφεί αριθμός ρεκόρ: τουλάχιστον δέκα αμμοθύελλες από τις αρχές Απριλίου.
Κοντολογίς, σχεδόν μια κάθε εβδομάδα…
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται φυσικά εντός ιρακινών συνόρων.
Αυτές οι πρωτοφανείς σε ένταση και συχνότητα καταιγίδες άμμου και σκόνης «πνίγουν» επίσης το Ιράν, το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Οι φόβοι τώρα εντείνονται για τις επόμενες ημέρες.
Το βέβαιο είναι ότι χωρίς σημαντικές αλλαγές πολιτικής αυτό το όλο και πιο ακραίο καιρικό φαινόμενο θα βαίνει σταθερά επιδεινούμενο τα επόμενα χρόνια.
Ήδη το ιρακινό υπουργείο Περιβάλλοντος προειδοποιεί ότι στις επόμενες δύο δεκαετίες η χώρα πιθανόν θα πλήττεται κατά μέσο όρο 272 ημέρες το χρόνο από αμμοθύελλες.
Μέχρι το 2050, μπορεί να ξεπεράσουν τις 300. Σχεδόν όλη δηλαδή τη διάρκεια του έτους…
Κάθε πέρσι και καλύτερα
Θεωρητικά, χρειάζονται τρία στοιχεία για να σχηματιστεί μια αμμοθύελλα: ισχυρός άνεμος, πηγή άμμου και σκόνης -συνήθως σε περιοχές με ελάχιστη έως καθόλου βλάστηση- και πολύ ξηρές συνθήκες.
Μοιραία, η κλιματική αλλαγή και η ερημοποίηση λειτουργούν συνδυαστικά και ταυτόχρονα αλληλεπιδρούν πια ως καταλύτες.
Σύμφωνα με στοιχεία της NASA, το 2020-21 ήταν η δεύτερη πιο άνυδρη περίοδος στο Ιράκ τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες.
Ανάλογη είναι η κατάσταση και στις γύρω χώρες, όπου το τοπίο γίνεται πιο ξηρό και ζεστό, αλλοιώνοντας τα καιρικά μοτίβα και κάνοντας όλο και πιο συχνές, έντονες και μεγάλες σε διάρκεια τις αμμοθύελλες.
Τα βασικά αίτια εντοπίζονται σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων.
«Το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική μειώνει τη θερμοκρασία που δημιουργείται ανάμεσα στην πολική περιοχή και στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη και αυτό κάνει τα καιρικά συστήματα να κινούνται αργά πάνω από τις περιοχές μας», εξηγεί η Νταϊάνα Φράνσις, επικεφαλής του εργαστηρίου Περιβαλλοντικών και Γεωφυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χαλίφα στα ΗΑΕ.
Ως εκ τούτου, οι αμμοθύελλες «μπορεί να διαρκούν αρκετές ημέρες, αντί για κάποιες ώρες», επισημαίνει.
Τα στοιχεία δείχνουν πράγματι έναν φαύλο κύκλο.
Πλέον, οι θερμοκρασίες στη Μέση Ανατολή αυξάνονται με διπλάσια ταχύτητα από τον παγκόσμιο μέσο όρο και τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν μείωση των βροχοπτώσεων σε πολλά μέρη.
Μέχρι και οι υγρότοποι στο νότιο Ιράκ και στο Ιράν, όπου πολλοί άνθρωποι ζουν από την καλλιέργεια της γης, στερεύουν.
Πολυπαραγοντική κρίση
Την κατάσταση επιδεινώνει η εξάντληση των υπόγειων υδάτων, που χρησιμοποιούνται χρόνια τώρα για την άρδευση καλλιεργειών και για πόσιμο νερό.
Σήμερα στο ιρακινό υπέδαφος βρίσκονται κοντά στα χαμηλότερα ιστορικά επίπεδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της NASA.
Σε διάφορες κλίμακες, το φαινόμενο παρατηρείται σε όλη τη γύρω περιοχή.
Το αποτέλεσμα είναι οι καλλιέργειες να μαραζώνουν και να εντείνεται η ερημοποίηση.
Το περιορισμένο νερό εμποδίζει την ανάπτυξη της βλάστησης, η οποία με τη σειρά της αφήνει εκτεθειμένη και ευάλωτη την επιφάνεια της γης, δημιουργώντας πρόσθετο υλικό σκόνης για έντονες αμμοθύελλες.
Όχι τυχαία, ορισμένοι ντόπιοι στο Ιράκ αποκαλούν τώρα το φαινόμενο «γήινη πτώση», καθώς οι ισχυροί άνεμοι «ξηλώνουν» στρώματα εδάφους.
Όμως πέραν από τη χρόνια κακή διαχείριση της γης και των υδάτων υπάρχουν κι άλλοι ανθρωπογενείς παράγοντες που εμπλέκονται σε αυτή την όλο και πιο δύσκολη περιβαλλοντική «εξίσωση».
Η κατασκευή φραγμάτων στην Τουρκία μοιραία «στεγνώνει» ποτάμια και λίμνες στο Ιράκ και στο Ιράν.
Ορισμένοι ειδικοί λένε ότι οι χρόνιοι πόλεμοι έπαιξαν επίσης ρόλο στην υποβάθμιση και της γης, πρωτίστως στο Ιράκ…
Ο συνδυασμός όλων αυτών συνθέτει τώρα το σκηνικό ενός επαναλαμβανόμενου επίγειου εφιάλτη.
Οι τελευταίες αμμοθύελλες στη Μέση Ανατολή έστειλαν χιλιάδες ανθρώπους στα νοσοκομεία με κρίσεις άσθματος και ερεθισμό ματιών.
Τα επίπεδα ρύπανσης της ατμόσφαιρας εκτοξεύτηκαν στα ύψη.
Και αυτό έχει αρχίσει να συμβαίνει πια κάθε τρεις και λίγο…
Ως μια πρώτη λύση, η μια μετά την άλλη κυβερνήσεις στην περιοχή στρέφονται στη φύτευση δέντρων και φυτών για να μειώσουν τη διάβρωση και να ενισχύσουν την υγρασία του εδάφους, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα φυσικό τείχος προστασίας.
Η Σαουδική Αραβία προγραμματίζει τη φύτευση 10 δισεκατομμυρίων ανθεκτικών στην ανυδρία δέντρων στα εδάφη της μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Ενώ στο πλαίσιο της «Πράσινης Πρωτοβουλίας της Μέσης Ανατολής» στοχεύει μαζί με άλλες αραβικές χώρες να φυτέψει 40 δισεκατομμύρια περισσότερα στην ευρύτερη περιοχή.
Τον Απρίλιο, αντιστοίχως, το Ιράκ ανακοίνωσε την αποκατάσταση δέκα οάσεων στη δυτική του έρημο -αν και ανάλογες πρωτοβουλίες στο παρελθόν παρήκμασαν, λόγω κακής διαχείρισης.
Προ ημερών εν τω μεταξύ αξιωματούχοι από το Ιράκ, το Κουβέιτ, το Ιράν και τη Συρία εξέτασαν συλλογικές λύσεις για την αντιμετώπιση του κλιμακούμενου, κοινού προβλήματος.
Σε αυτή τη «διπλωματία της άμμου», ανακοινώθηκε, συζητήθηκε επίσης το ενδεχόμενο να συμπεριληφθεί και η Σαουδική Αραβία.
Μια διευρυνόμενη απειλή
Οι αρνητικές συνέπειες στην οικονομία άλλωστε γίνονται διαρκώς πιο αισθητές.
Σε μία από τις πρόσφατες αμμοθύελλες οι ιρακινές αρχές αναγκάστηκαν να κηρύξουν αργία για να μην αναγκαστεί ο κόσμος να κυκλοφορεί στους δρόμους.
Στο Ιράν, τα σχολεία και οι κυβερνητικές υπηρεσίες γραφεία έκλεισαν.
Σε διάφορα σημεία της Μέσης Ανατολής πτήσεις ακυρώθηκαν. Το Κουβέιτ διέκοψε τη θαλάσσια κυκλοφορία πλοίων και σκαφών.
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι λόγω του ακραίου καιρικού φαινομένου η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική χάνουν περίπου 13 δισεκατομμύρια δολάρια σε ΑΕΠ το χρόνο.
Οι οικονομικές επιπτώσεις μπορεί ωστόσο να γίνουν πολύ ευρύτερες, καθώς οι αμμοθύελλες επηρεάζουν πλέον όλο και συχνότερα τις μεταφορές, δια ξηράς, αέρος και θαλάσσης.
Και δη σε περιοχές όπου βρίσκονται ορισμένες από τις πιο κομβικές διόδους για το διεθνές εμπόριο και τον ενεργειακό εφοδιασμό μεγάλου μέρους του πλανήτη.
Ειδικοί τονίζουν ότι τα κράτη του Κόλπου και βορειοαφρικανικές χώρες όπως η Λιβύη και η Αίγυπτος -άρα και η Διώρυγα του Σουέζ- είναι από τις πλέον ευάλωτες περιοχές στις εντεινόμενες αμμοθύελλες.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, από τις αμμοθύελλες σήμερα επηρεάζονται άμεσα και έμμεσα 150 χώρες και περιοχές, με αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την οικονομία.
Σε αυτές μάλιστα πλέον συμπεριλαμβάνεται και η Ευρώπη, κυρίως ο νότος.
Όλο και πιο συχνά σύννεφα άμμου από τη Σαχάρα καταφθάνουν λόγω του Σιρόκο, του ξηρού και ζεστού ανέμου που πνέει πάνω από τη Βόρεια Αφρική και τη νότια Μεσόγειο.
Συν τω χρόνω πάντως το φαινόμενο διαρκώς επεκτείνεται.
Μόλις προ ημέρων σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης όπως στη Ισπανία, στη Γαλλία, μέχρι και στην Ελβετία η εισβολή της αφρικανικής σκόνης δημιούργησε ένα απόκοσμο τοπίο, «βάφοντας» πορτοκαλοκόκκινο τον ουρανό και θέτοντας αρχές και κατοίκους σε συναγερμό.
Άλλος μία παράμετρος που καταδεικνύει ότι απέναντι στην κλιματική αλλαγή απαιτείται συλλογική και συντονισμένη δράση.
