Τοποθετείται μέσα στη σχισμή ενός απόκρημνου βράχου κοντά στο χωριό Καλαρρύτες στα Τζουμέρκα και αποτελεί ίσως το πιο εντυπωσιακό μοναστήρι ολόκληρης της Ηπείρου.
Φέρει την ονομασία Ιερά Μονή Κηπίνας και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Η ονομασία «Κηπίνα» οφείλεται, κατά μία εκδοχή, στους κήπους που καλλιεργούσαν οι μοναχοί, σε μια περιοχή κατεξοχήν απότομη και βραχώδη. Το όνομα, σύμφωνα με γλωσσολόγους, προέρχεται μάλλον από το σλάβικο Κίπ, που σημαίνει εικόνα ή ζωγραφιά και την κατάληξη –ίνα. Το όνομα αυτό πήρε αργότερα και ο γειτονικός οικισμός Αρμπορέσι, όπως αναφέρει το travel-inspiration.gr.
Όμως το μοναστήρι δεν θεωρείται και από τα πιο συνηθισμένα μέρη. Η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει κανείς με την εξωτερική του εμφάνιση, κόβει στην κυριολεξία την ανάσα. Και αυτό γιατί, κοιτώντας τον απόκρημνο – κατακόρυφο βράχο, θαρρείς πως το μοναστήρι κρέμεται κυριολεκτικά στον γκρεμό.
Το μοναδικής αρχιτεκτονικής κατασκευής μοναστήρι βρίσκεται εξ’ ολοκλήρου μέσα στο κοίλωμα του βράχου κοντά στον οικισμό Κηπίνας, στο δρόμο Κηπίνας – Καλαρρυτών. Χτισμένο στη ΒΑ πλευρά του άγριου φαραγγιού του Καλαρρύτικου ποταμού, φέρει ίσως την πιο εντυπωσιακή θέα σε αυτό, προκαλώντας τον θαυμασμό όλων ανεξαιρέτως των επισκεπτών.
Η ιστορία του χάνεται σε βάθος αιώνων. Εικάζεται λοιπόν ότι ιδρύθηκε το 1212 από τον Αρχιεπίσκοπο Γρηγόριο, όταν δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ωστόσο υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή που λέει ότι ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα από μοναχούς της Μονής Βύλιζας. Την παράτολμη όμως εικόνα που αντικρίζει ο επισκέπτης του σήμερα, την οφείλει σε χτίσιμο του 18ου αιώνα, αν και έναν αιώνα αργότερα, τον 19ο, το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε, ενώ το 1931 έγινε μετόχι της μονής Τσούκας.
Φέρει μια μικρών διαστάσεων μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα και στο εσωτερικό της έχει διακόσμηση με τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Η οροφή δε του ναού σμιλεύτηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζει ένα κανονικό ομοιόμορφο θόλο. Χωρίζεται μάλιστα σε δύο επίπεδα, το ισόγειο με τον χώρο υποδοχής και τον όροφο όπου βρίσκονται τα κελιά των μοναχών.
Η πρόσβαση στο μοναστήρι είναι το ίδιο εντυπωσιακή με τη Μονή και το εσωτερικό του ναού. Ένα μικρό ανηφορικό μονοπάτι, λαξευμένο επίσης στον βράχο καταλήγει σε μια κρεμαστή ξύλινη γέφυρα με χονδρή αλυσίδα. Κατά την τουρκοκρατία η ξύλινη αυτή γέφυρα ήταν κινητή και οι μοναχοί την ανέβαζαν με μοχλό, δημιουργώντας ένα κενό 4 μέτρων στον γκρεμό, προφυλάσσοντας το μοναστήρι από επίδοξους επιδρομείς.
Ωστόσο η Ιερά Μονή Κηπίνας εκτός από την άγρια ομορφιά της, κρύβει στο εσωτερικό της και ένα μεγάλο μυστικό. Μια κρυφή πόρτα οδηγεί σε κρύπτη όπου την περίοδο της τουρκοκρατίας και της εθνικής αντίστασης αποτέλεσε κρησφύγετο των υποδούλων Ελλήνων και των αντιστασιακών.
Η μυστική αυτή κρύπτη αποτελεί την αφετηρία ενός σπηλαίου, το οποίο καταγράφηκε επίσημα για πρώτη φορά το 1956 από την “μητέρα” της ελληνικής σπηλαιολογίας, ιδρύτρια της Σπηλαιολογικής Εταιρείας, Άννα Πετροχείλου.
Πρόκειται για την αρχή ενός υπόγειου, μη επισκέψιμου διαδρόμου, μήκους 250 μέτρων, ως αποτέλεσμα της διάβρωσης που προκαλούσε το νερό αμέτρητα χρόνια τώρα… Τα φώτα εντός της κρύπτης ωστόσο καλύπτουν μονάχα τα πρώτα 20 μέτρα, αποθαρρύνοντας έτσι τον απλό επισκέπτη στο να ικανοποιήσει την περιέργεια του σε ένα αφιλόξενο και επικίνδυνο περιβάλλον…
