Σαν σήμερα ξεκίνησε η αιματηρή σύγκρουση στους δρόμους της Αθήνας που σημάδεψε για πάντα τη χώρα
Η 3η Δεκεμβρίου 1944 αποτελεί μια ημερομηνία ορόσημο για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Σαν σήμερα ξεκίνησαν τα Δεκεμβριανά, μια αιματηρή σύγκρουση στους δρόμους της Αθήνας, που σημάδεψε την πορεία ολόκληρης της χώρας. Με χιλιάδες θύματα, ανεξίτηλα τραύματα και μια κληρονομιά που ακόμα διχάζει, τα γεγονότα εκείνου του Δεκέμβρη έθεσαν τις βάσεις για τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε.
Το ιστορικό πλαίσιο: η Ελλάδα σε κρίσιμο σταυροδρόμι
Μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων κατοχής τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα τεράστιο κενό εξουσίας. Η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, είχε επιστρέψει στην Αθήνα, ενώ οι βρετανικές δυνάμεις είχαν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική και στρατιωτική διαχείριση της χώρας. Από την άλλη, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, η κυρίαρχη δύναμη της Αντίστασης, ζητούσε πολιτική αναγνώριση και συμμετοχή στην εξουσία.
Η κρίση εντάθηκε καθώς η κυβέρνηση Παπανδρέου, με τη στήριξη των Βρετανών, επιδίωξε τον αφοπλισμό όλων των αντιστασιακών οργανώσεων, μια απόφαση που το ΕΑΜ θεώρησε ως απόπειρα εξουδετέρωσής του. Η άρνηση του ΕΑΜ να αποδεχθεί τη διάλυση του στρατιωτικού του βραχίονα, του ΕΛΑΣ, οδήγησε σε μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση που κορυφώθηκε με την αιματηρή διαδήλωση της 3ης Δεκεμβρίου.
Η μάχη των Αθηνών: 33 ημέρες βίας και χάους
Οι συγκρούσεις που ακολούθησαν ήταν σφοδρές και εκτεταμένες. Ο ΕΛΑΣ, με περίπου 20.000 μαχητές, πολιορκούσε τις κυβερνητικές και βρετανικές δυνάμεις, που είχαν οχυρωθεί στο κέντρο της πόλης. Σκληρές μάχες δόθηκαν γύρω από το Σύνταγμα Χωροφυλακής στο Μακρυγιάννη, ενώ περιοχές όπως η Καισαριανή, τα Εξάρχεια και η Κυψέλη ελέγχονταν από τον ΕΛΑΣ.
Οι Βρετανοί, με ισχυρή στρατιωτική παρουσία και υπεροπλία, χρησιμοποίησαν τανκς, βαρέα όπλα και αεροπορικές επιδρομές, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές στις συνοικίες της Αθήνας. Η πόλη μετατράπηκε σε ερείπια, ενώ χιλιάδες άμαχοι βρέθηκαν στο έλεος της βίας. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 7.000, ενώ πολλοί κάτοικοι κατέφυγαν σε αυτοσχέδια καταφύγια για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς.
Τα πολιτικά διλήμματα: εθνική αντίσταση ή απόπειρα κατάληψης της εξουσίας;
Η ερμηνεία των Δεκεμβριανών διχάζει ακόμα. Από τη μία πλευρά, το ΕΑΜ και η Αριστερά υποστήριζαν ότι αγωνίζονταν ενάντια στη βρετανική επέμβαση και υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας. Από την άλλη, η Δεξιά και οι κυβερνητικές δυνάμεις έβλεπαν τα Δεκεμβριανά ως απόπειρα κατάληψης της εξουσίας από το ΚΚΕ.
Η στρατηγική του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ παραμένει αμφιλεγόμενη. Γιατί οι κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ δεν κατευθύνθηκαν στην Αθήνα; Γιατί ο Άρης Βελουχιώτης, ο πιο έμπειρος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, δεν συμμετείχε στη «μάχη των Αθηνών»; Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν απαντηθεί πλήρως, αφήνοντας χώρο για πολλές ερμηνείες.
Το τέλος των Δεκεμβριανών: η συμφωνία της Βάρκιζας
Η ένοπλη σύγκρουση έληξε στις 11 Ιανουαρίου 1945 με την υπογραφή ανακωχής. Η Συμφωνία της Βάρκιζας, που ακολούθησε στις 12 Φεβρουαρίου 1945, προέβλεπε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και τη διεξαγωγή εκλογών. Ωστόσο, η συμφωνία δεν έφερε την ειρήνη. Αντίθετα, σηματοδότησε την αρχή της δίωξης των αριστερών, οδηγώντας τελικά στον Εμφύλιο Πόλεμο.
Οι συνέπειες των Δεκεμβριανών: ένα έθνος διχασμένο
Τα Δεκεμβριανά άφησαν πίσω τους μια χώρα βαθιά διχασμένη. Η Αθήνα, μια πόλη γεμάτη ερείπια, ήταν ο καθρέφτης του εθνικού διχασμού. Χιλιάδες οικογένειες θρήνησαν τους νεκρούς τους, ενώ οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιθέσεις οδήγησαν σε δεκαετίες αστάθειας και εσωτερικής σύγκρουσης.
Ακόμα και σήμερα, 80 χρόνια μετά, τα Δεκεμβριανά παραμένουν ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα κεφάλαια της ελληνικής ιστορίας. Ήταν μια λαϊκή εξέγερση ή μια απόπειρα κατάληψης της εξουσίας; Πόσο καθοριστικός ήταν ο ρόλος της Βρετανίας; Και, τελικά, μπορούσε να αποφευχθεί η αιματοχυσία;
