Γράφει η Χριστίνα Σταμούλη
Στις 25 και 26 Απριλίου 1944, 134 άμαχοι άντρες εκτελέστηκαν στη θέση Καρακόλιθος της Βοιωτίας, ένα πέρασμα στο δρόμο από τη Λιβαδειά προς την Αράχωβα, όπου δεν υπήρχε οικισμός ή χωριό. Οι λεπτομέρειες ακόμα ενός ναζιστικού εγκλήματος, δεν μας είναι πολύ γνωστές, καθώς η ιστορική τεκμηρίωση ελλείπει. Ξέρουμε πως οι εκτελεσθέντες ήταν κρατούμενοι οι περισσότεροι (μάλλον οι 110) στη φυλακή της Λιβαδειάς. Είχαν συλληφθεί σε διάφορα μπλόκα που είχαν στηθεί μέσα στην πόλη και κρατούνταν. Από τις φυλακές μεταφέρθηκαν στον Καρακόλιθο (Μαύρο Λιθάρι) και εκτελέστηκαν σε αντίποινα για την πρόκληση ενός σαμποτάζ, από τις αντάρτικες δυνάμεις, σε βάρος των γερμανικών δυνάμεων. Ξέρουμε ότι οι εκτελέσεις έγιναν δύο συνεχόμενες ημέρες 25 και 26 Απριλίου, καθώς επίσης ότι μεταξύ τους υπήρχαν και 4 Διστομίτες, τα ονόματα των οποίων έχουν χαραχτεί στο Μαυσωλείο του Διστόμου και ότι το έγκλημα αυτό ήταν, για την μικρή αυτή μαρτυρική κοινωνία, ένα είδος εισαγωγής στην απόλυτη φρίκη, η οποία θα ακολουθούσε λιγότερο από δύο μήνες αργότερα.
Σήμερα στο σημείο αυτό, πάνω στην επαρχιακή οδό Λιβαδειάς-Άμφισσας δεσπόζει ένα από τα πιο γνωστά μνημεία με αναφορά στην περίοδο 1940-44. Ενα μνημείο που η φωτογραφία του χρησιμοποιείται ακόμα και διεθνώς -σχεδόν πάντα ανώνυμα και χωρίς αναφορά- σε δημοσιεύσεις για τις επιπτώσεις του Β’ Π.Π. στη χώρα μας και για τη μεγάλη εκκρεμότητα των πολεμικών επανορθώσεων.
Εικόνα 1- Μνημείο 134 Πατριωτών και Εθνικής Αντίστασης της Αγγ. Κοροβέση – Καρακόλιθος CC by Dawetie
Πρόκειται για ένα μνημείο το οποίο έχει και αυτό τη δική του ιστορία, μα κυρίως, συμβάλλει με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο στη διατήρηση της μνήμης.
Ο εποχούμενος περαστικός, όποτε κι αν περάσει από το σημείο, θα δει πάντα σταματημένα ΙΧ ή και τουριστικά λεωφορεία με τους επιβάτες να στέκουν εντυπωσιασμένοι και να το παρατηρούν.
Είναι το μέγεθος; Είναι η θέση; Είναι ο διάλογός του με την επιβλητική φύση που το περιβάλλει; Μάλλον είναι όλα τα παραπάνω μαζί!
Η ιδέα για τη δημιουργία του, ανήκει στον πρώτο αιρετό Νομάρχη Βοιωτίας, τον εκλιπόντα Γιάννη Σταμούλη. Στην αρχή της θητείας του και παράλληλα με την προετοιμασία της, ιστορικής πλέον, αγωγής του Διστόμου, προκήρυξε, δαπάνη της Νομαρχίας Βοιωτίας, καλλιτεχνικό διαγωνισμό με αντικείμενο τη δημιουργία γλυπτού, με τίτλο «Εκτέλεση 134 Πατριωτών και Εθνική Αντίσταση». Στον διαγωνισμό αυτό διακρίθηκε η γλύπτρια Αγγέλικα Κοροβέση-Καλαντίδου και το 1995 της ανατέθηκε η εκτέλεση του έργου.
Πυρήνας του καλλιτεχνικού συμπλέγματος είναι η έκφραση της συλλογικής ταυτότητας της τραυματισμένης τοπικής κοινωνίας, αλλά και της εθνικής ιστορικής μνήμης.
Αν κανείς ακούσει, την ίδια την καλλιτέχνιδα, να αναλύει τις βαθύτερες ιδέες θα εντυπωσιαστεί ακόμη περισσότερο!
Το έργο, μας λέει, βρίσκεται πάνω σε δρόμο ταχείας κυκλοφορίας και ήθελα να πετύχω το να «διαβάζεται» από τις δύο αντίθετες φορές κίνησης των αυτοκινήτων. Επίσης ήθελα ο επισκέπτης που σταματά και πλησιάζει, να έχει μια άλλη, τρίτη, απευθείας, οπτική επικοινωνίας και για αυτό επέλεξα να προβάλει ο αγωνιστής τόσο επιβλητικός και να μοιάζει κινούμενος.
Εικόνα 2-Η κ. Κοροβέση και ο Γιάννης Σταμούλης κατά την κατασκευή του μνημείου το 1995-96
Όταν κανείς κοιτάζει “τον τοίχο της εκτέλεσης” παρατηρεί τις απρόσωπες μορφές των εκτελεσμένων, οι οποίες όμως έχουν και αυτές κάτι εξαιρετικά σημαντικό να πουν. Τέσσερα ανθρώπινα περιγράμματα στη σειρά, δύο διαμπερή και δύο κλειστά, ερμηνεύονται ως η μετάβαση από την εκτέλεση στην ανάσταση, από την απουσία στην παρουσία.. Αυτοί που εκτελέστηκαν, μας εξηγεί και πάλι η κ. Κοροβέση, δεν παραμένουν εξαφανισμένοι, δεν παραμένουν απόντες. Είναι παρόντες και στέκουν προστάτες της Ειρήνης, για να μας θυμίζουν και ταυτόχρονα να διασφαλίζουν ότι δεν θα ξαναϋποστούμε αυτές τις θηριωδίες.
Ένα μνημείο με ποικίλες -αισθητικές, αρχιτεκτονικές και πολιτικές- διαστάσεις που συμβάλλει με έναν ιδιαίτερο και πρωτόγνωρο τρόπο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
