Άρθρο του Δ.Σ.ΤΡΙΑΝΤΗΣ
Με αφορμή τον εορτασμό του ιερού μητροπολιτικού ναού Θηβών Κοιμήσεως της Θεοτόκου- Παναγίας Λότζας (Λοτζιας) στις 23 Αυγούστου στην εορτή της Απόδοσης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μέσα σε λίγες γραμμές θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε την ιστορία ως προς τον τίτλο του ναού.
Ο τίτλος, μητροπολιτικός, είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον επίσκοπο και την πόλη στην οποία εδρεύει. Εξαιτίας της σύγχρονης ιστορικής αλλά και αρχαιολογικής έρευνας που αφορά την λεγόμενη βυζαντινή περίοδο της πόλης μας τα γραφόμενα πιθανών να εγείρουν περισσότερα ερωτήματα.
Όσο μπορούμε παρακολουθούμε την έρευνα και στεκόμαστε με σεβασμό αλλά και χαρά γιατί γνωρίζουμε τον τόπο μας. Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε πως τον τίτλο μητροπολιτικός ο συγκεκριμένος ναός της Θεοτόκου τον είχε πριν τον ερχομό των Φράγκων και την κατάληψη της πόλης από τον βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό το 1204.
Ο Βονιφάτιος την Αττική και την Βοιωτία την παραχώρησε στον Όθωνα ντέ λά Ρός. Οι κατακτητές ακολούθησαν την παγία πολιτική τους απέναντι στην ορθόδοξη εκκλησία. Από την Θήβα εκδιώχθηκε ο οικείος μητροπολίτης και τοποθετήθηκε Λατίνος αρχιεπίσκοπος με επικύρωση του πάπα Ιννοκέντιου του ΄Γ. Σε ποιόν ναό; Οι Λατίνοι πάντοτε ως επικύρωση της θρησκευτικής τους κυριαρχίας έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στους μητροπολιτικούς ναούς των πόλεων που κατακτούσαν.
Στην Θεσσαλονίκη ήδη από τον 8 αιώνα συνάγεται ότι μητροπολιτικός ναός ήταν ο ναός της του Θεού Σοφίας. Σε αυτόν τον ναό τοποθετήθηκε ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος το 1204 και παρέμεινε μητροπολιτικός και στην περίοδο της φραγκοκρατίας. Στην Αθήνα ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος εγκαθίσταται στην Παναγία την Αθηνιώτισα στην Ακρόπολη ο ναός συνεχίζει να είναι η έδρα του επισκόπου , τώρα όχι μητροπολίτη ορθοδόξων, αλλά Λατίνου αρχιεπισκόπου. Τουλάχιστον από τον 9ο με 10ο αιώνα η Παναγία η Αθηνιώτισα είναι μητροπολιτικός ναός των Αθηνών, ήδη το 1018 παρουσία του αυτοκράτορα Βασιλείου του ΄Β εψάλη δοξολογία.
Τώρα για την πόλη των Θηβών πως ο σημερινός ναός της Λότζας ήταν και πριν μητροπολιτικός; (γνωρίζουμε τα της ιστορίας και τις επιστημονικές αρχαιολογικές αναφορές πχ. του ονομαζόμενου Καθολικού).
Το απόλυτο δεν ισχύει στην επιστημονική έρευνα πόσο μάλιστα σε μικρό άρθρο όπου πολλά παραλείπονται και άλλα τόσα συμπυκνώνονται. Παλαιότερες ανασκαφές αναφέρουν εύρεση παλαιοχριστιανικών τάφων πίσω από το σημερινό ιερό βήμα του ναού. Συνεπώς μιλάμε για ύπαρξη χριστιανικού ναού μεταξύ 4ου και 5ου αιώνα στον συγκεκριμένο χώρο.
Επιπλέον το 1937 μεταφέρονται στο μουσείο διάφορα μαρμάρινα μέλη που βρίσκονταν έξω και θεωρήθηκαν προγενέστερα των γλυπτών του αγίου Γρηγορίου 871/2. Παρόλο την αναφορά επισκόπων Θηβών τουλάχιστον πριν την περίοδο της εικονομαχίας και λίγο αργότερα δεν γνωρίζουμε τον επισκοπικό ναό.( Πιθανόν να μας διαφεύγει κάτι ή η μελλοντική έρευνα φέρει στο φως νέα στοιχεία για την Θήβα). Μεταξύ του 968 και 997 η Θήβα ανυψώνεται από αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή σε μητρόπολη.
Η ανάπτυξη της πόλης είναι πολλαπλή . Η περιοχή του χώρου γύρω από τον ναό, δεδομένου και της πολύ κοντινής βυζαντινής πύλης ( συνήθως οι βυζαντινές πύλες δεν ταυτίζονται απαραίτητα με τις αρχαίες) ακολουθεί την ανάπτυξη της Καδμείας. Λόγω γειτνίασης με την πύλη ο ναός της Θεοτόκου δέχτηκε την Νορμανδική μανία πρώτος μαζί με τα γύρω κτίρια το 1147.
Από την σκοπιά της εκκλησιαστικής ιστορίας και της αγιολογίας στον βίο του αγίου Ιωάννου του Καλοκτένους δεν έχουμε καθαρή άποψη εάν ο νέος μητροπολίτης έχτισε μεγαλοπρεπή ναό της Θεοτόκου επειδή τον βρήκε μικρό και τι το ιδιαίτερο είχε; Μήπως τελικά βρήκε τον μητροπολιτικό ναό της πόλης κατεστραμμένο, λεηλατημένο από τους Νορμανδούς και σεβόμενος την προϋπάρχουσα εκκλησιαστική τάξη ως γνήσιος θεματοφύλακας του εκκλησιαστικού δικαίου από την πρώτη στιγμή όσο και την ιδιαίτερη σχέση με το πρόσωπο της Παναγίας τον ξανάφτιαξε στην ίδια θέση μεγαλοπρεπέστατο.
Αυτή η μεγαλοπρέπεια και ο περιβάλλον χώρος του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που ήταν η έδρα του οικείου μητροπολίτη τράβηξαν τους αριστοκράτες Φράγκους και τον Λατινικό κλήρο να συνεχιστεί ως έδρα μεν επισκόπου αλλά όχι ορθοδόξου πια. Συμπερασματικά οι μητροπολιτικοί ναοί της Θεσσαλονίκης, των Αθηνών και των Θηβών ήταν μητροπολιτικοί πριν την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Ο δε σημερινός μητροπολιτικός ναός των Θηβών βρίσκεται στον ίδιο ιστορικό χώρο για αιώνες εκτός ελαχίστων περιόδων πχ .τουρκοκρατία. (υπενθυμίζουμε στην αγάπη σας ότι είμαστε πληροφορημένοι όσο μπορούμε τόσο για το λεγόμενο
Καθολικό όσο και για ότι συσχετίζεται με τους θεομητορικούς ναούς της πόλης μας όσο των εικόνων τους καθώς έχουμε δει εκ του πρωτοτύπου τις αναφορές ξένων περιηγητών. Πάντα όμως λόγω θέσεως με σεβασμό στην ιστορία και την αρχαιολογία. Πιστεύουμε στην ανοικτή έρευνα. Η Θεοτόκος να μας ενισχύει!)
Δ.Σ.ΤΡΙΑΝΤΗΣ.
