Τα κάλαντα είναι δημοτικά τραγούδια και αποτελούν έθιμα που διατηρούν τη ζωντάνια τους ως τις μέρες μας. Ο ρόλος τους είναι να αναγγείλουν ένα χαρμόσυνο μήνυμα, όπως της γέννησης του Χριστού και το καλωσόρισμα του νέου έτους.
Η προέλευση του εθίμου είναι αρχαιοελληνική. Τότε στις αρχαίες γιορτές προς τιμή του Έλληνα μυθικού θεού Διόνυσου τα παιδιά τραγουδούσαν για την καλή χρονιά κρατώντας ένα κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου, στοιχείο που συμβόλιζε την ευφορία και τη γονιμότητα – όπως εθεωρείτο και ο Διόνυσος.
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τις Ρωμαϊκές καλένδες, δηλαδή τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου, του πρώτου μήνα του χρόνου. Πριν από τον 2ο αιώνα π.Χ. ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου ήταν ο Μάρτιος κι έτσι η πρωτοχρονιά γιορταζόταν τότε.
Η Εκκλησία στην αρχή απέρριψε τα κάλαντα ως ειδωλολατρικό έθιμο Τα ενσωμάτωσε αργότερα αφού τους έδωσε θρησκευτικό περιεχόμενο. Παράλληλα καθιερώθηκε να λέμε τα κάλαντα όχι μόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αλλά πριν από όλες τις μεγάλες χριστιανικές γιορτές, όπως τα Χριστούγεννα, τα Φώτα, του Λαζάρου, των Βαΐων κλπ.
Έτσι λοιπόν τα παιδιά γυρνάνε από το πρωί στους δρόμους για να πουν τα κάλαντα. Είναι η πιο γλυκιά χριστουγεννιάτικη ανάμνηση των παιδικών μας χρόνων. Όλοι θυμόμαστε τις προετοιμασίες που κάναμε, δηλαδή να προμηθευτούμεένα καλό “τρίγωνο”, ενώ μερικοί επέλεγαν τη «μελόντικα» ή τη φυσαρμόνικα, και έναν τορβά στον οποίο θα βάλουν τα κεράσματα.
– Να τα πούμε; Να τα πούμε;
– Να τα πείτε,
είναι η απάντηση των νοικοκυραίων, που εμφανίζονται στην πόρτα κρατώντας ταυτόχρονα και τα κεράσματα.
Oι πιο γενναιόδωροι εκτός από κουλουράκια, μανταρίνια, χουρμάδες κλπ. έδιναν και χρήματα. Ένας της παρέας των παιδιών ήταν ο ταμίας και το μεσημέρι, όταν τελείωνε η εξόρμηση, γινόταν η πολυπόθητη μοιρασιά.
Πολύ μεγάλη σημασία είχε τι ώρα θα ξεκινήσουν για τα κάλαντα. Όσο πιο νωρίς τόσο το καλύτερο για να μη τους “προλάβουν” άλλα παιδιά και ακούσουν το απογοητευτικό “Μας τα είπαν”.
Υπάρχει μεγάλη ποικιλία και παραλλαγές στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, περισσότερες από τριάντα. Κάναμε και εισαγωγή διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά και χρησιμοποιούνται κάποιες φορές επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά, όπως για παράδειγμα, «Τρίγωνα, κάλαντα, μεσ’ τη γειτονιά, ήλθαν τα Χριστούγεννα κι η Πρωτοχρονιά» (από το Jingle bells).
Τα «κλασσικά» ελληνικά χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι τα εξής.
Τα παιδιά, βέβαια, δεν έχουν χρόνο σήμερα ούτε την υπομονή για να τα πουν μέχρι τέλος, αλλά περιορίζονται μόνο στις πρώτες 2-3 στροφές του τραγουδιού:
Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θείαν Γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων.
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το “Δόξα εν Υψίστοις”
και τούτο Άξιον εστί η των ποιμένων πίστις.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις Μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί. Χωρίς να λείψει ώρα,
φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ, με πόθον ερωτώσι,
πού εγεννήθη ο Χριστός, να παν να Τον ευρώσι.
Διά Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης,
αμέσως εταράχθηκε κι έγινε θηριώδης,
ότι πολλά φοβήθηκε διά την βασιλείαν,
μη του την πάρη ο Χριστός και χάση την αξίαν.
Κράζει τους Μάγους κι ερωτά: -Πού ο Χριστός γεννάται;
-Εν Βηθλεέμ ηξεύρωμεν, ως η Γραφή διηγάται.
Τους είπε να υπάγωσι και όπου Τον ευρώσι,
Να Τονε προσκυνύσωσιν, κι ευθύς να του το ειπώσι,
οπώς υπάγη και αυτός για να Τον προσκυνήση,
με δόλον ο μισόθεος για να τον αφανίση.
Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντες και τον Αστέρα βλέπουν,
φως θεϊκό κατέβαινε και με χαρά προστρέχουν.
Στην Βηθλεέμ εφθάσανε, βρίσκουν την Θεοτόκον
Κρατούσε εις τας αγκάλας της τον Aγιόν της Τόκον.
Γονατιστοί Τον προσκυνούν και δώρα Του χαρίζουν:
σμύρναν, χρυσόν και λίβανον, Θεόν τον ευφημίζουν.
Την σμύρναν μεν ως άνθρωπον, χρυσόν ως βασιλέα,
τον λίβανον δε ως Θεόν σ’ όλη την ατμοσφαίραν.
Αφού Τον επροσκύνησαν, ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε να τον εύρουν
Πλην άγγελος εξ ουρανού βγαίνει, τους εμποδίζει,
άλλην οδόν να πορευτούν, αυτός τους διορίζει.
Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
εις Αίγυπτον να πορευθή κι εκεί να ησυχάση,
να πάρη και την Μαριάμ ομού με τον Υιόν της,
ότι ο Ηρώδης εζητεί τον Τόκον τον δικόν της.
Μη βλέπων δε ο βασιλεύς τους Μάγους να γυρίζουν,
στην Βηθλεέμ επρόσταξεν παιδια να μην αφήσουν.
Όσα παιδία εύρισκον δύο χρονών και κάτω
όλα να τα περάσωσι ευθύς απ’ τα σπαθιά των.
Χιλιάδες δεκατέσσαρες σφάζουν σε μιαν ημέραν,
θρήνον, κλαυθμόν και οδυρμόν είχε κάθε μητέρα.
Κι εξεπληρώθη το ρηθέν προφήτου Ησαΐου
μετά των άλλων προφητών και του Ιερεμίου:
«Φωνή ηκούσθη εκ Ραμά, Ραχήλ τα τέκνα κλαίει,
παραμυθία ουκ ήθελε, ότι αυτά ουκ έχει».
Ιδού ότι σας είπαμεν όλην την υμνωδίαν
του Ιησού μας του Χριστού Γέννησιν την Αγίαν
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε, κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς να σηκωθήτε
Στην Εκκλησίαν τρέξατε με θείαν προθυμίαν
και με πολλήν ευλάβειαν στην Θείαν Λειτουργίαν.
Κι ευθύς άμα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας,
ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας
και τον σταυρό σας κάνετε, γευθήτε, ευφρανθήτε,
δώστε και κανενός φτωχού όστις να υστερήται,
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας, ό,τι είναι ορισμός σας,
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι,
σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι
Εις έτη πολλά!
limnosnea.gr
